Historische winkelinterieurs onder druk: ‘Ze verdwijnen steeds meer’

In de rubriek ‘Sprekend verleden’ nemen we een duik in de rijke Erfgoedcollecties van Tilburg University. Deze keer houdt Emy Thorissen, conservator bij de Brabant-Collectie en de Universiteitsbibliotheek Tilburg, een pleidooi voor het behoud van historische winkelinterieurs.

Niets is zo aan verandering onderhevig als een winkelinrichting. In de afgelopen decennia hebben veel winkels oude, functionele en decoratieve elementen als etalage, toonbank, voorraadkasten of tegeltableaus verloren. Gelukkig is het interieur van de Bossche bakkerswinkel aan de Hinthamerstraat nauwelijks gewijzigd.

De neogotische houten binnenpui en de kleurrijke tegeltableaus, vervaardigd door de Amsterdamse plateelfabriek De Distel in 1903, zijn echte blikvangers. Niet verwonderlijk dat dit pand in 2007 de Brabantse Monumentenprijs kreeg, een onderscheiding voor de mooiste monumentale winkel van Brabant. Dit Gesamtkunstwerk is van grote cultuurhistorische waarde en is eveneens een toeristische trekpleister voor de stad.

Intact gebleven

Van even grote waarde is het intact gebleven interieur van de oudste drogisterij in Breda. Aan het plafond en aan de wand hangen kruiden en oude posters, in de hoek staat een oude weegschaal en in de originele houten schappen bevinden zich nog steeds oudhollandse snoepjes, drop, etherische olie, wierook en klassieke zeep.

Nog steeds zijn de karakteristieke winkelpuien van kruideniersimperium De Gruyter met geglazuurde blauwe tegels en oude belettering in enkele Brabantse plaatsen te zien, zoals aan de Prinsenkade en de Haagweg in Breda, de Hinthamerstraat in ’s-Hertogenbosch en de Gasthuisring in Tilburg. Van het pand aan de Veestraat in Helmond, nu een reisbureau, bleef niet alleen de originele voorgevel behouden, maar ook de tegeltableaus van het interieur.

Vaak past een nieuwe eigenaar de inrichting rigoureus aan, moeten de winkels plaatsmaken voor gelijkvormige, grote internationale ketens of gaan ze ten onder door de opkomst van webwinkels. Historische winkelinterieurs zoals die van de genoemde bakkerswinkel en drogisterij zijn daardoor zeldzaam geworden: ze verdwijnen steeds meer of worden bedreigd.

Uitgebreid met lunchroom

Winkelinterieurs die niet beschermd zijn als rijks- of gemeentelijk monument zijn extra kwetsbaar. Gelukkig zijn er diverse mogelijkheden tot behoud. Soms krijgt het interieur een aangepaste functie en blijft het bestaan in zijn historische context, zoals een oude bakkerij die wordt uitgebreid met een lunchroom of een boekwinkel waar je ook koffie of thee kunt drinken.

Ook zijn er voorbeelden van winkels die een andere functie krijgen, zoals horecagelegenheid of woning. Soms is er zelfs sprake van een verplaatsing, dan wordt het interieur ondergebracht in een andere winkel of streekmuseum. Dit verhaal is dan ook een pleidooi voor het behoud van authentieke winkelinterieurs!

Beeldmateriaal over dit onderwerp is slechts mondjesmaat te vinden. Getoond wordt de overgang van het bedienen en afwegen achter de toonbank van losse grutterswaren en later voorverpakte artikelen tot de kleinschalige zelfbedieningszaken, ook wel bekend als de buurtsuper.

Familiekiekjes

Vooral persfotografen maakten opnamen van winkelinterieurs voor de dag- en weekbladen. Het zijn vaak statische foto’s, denk aan een winkelopening (te zien aan de vele bloemstukken) of -sluiting, een jubileum of een portret van de beste winkelier van het dorp.

Soms poseren eigenaren en hun personeel trots achter de toonbank en slechts incidenteel werden klanten in de winkel op de gevoelige plaat vastgelegd. Het is bijzonder dat in de Brabantse archieven ook enkele familiekiekjes van vóór 1920 zijn aangetroffen. Deze foto’s zijn nu een bron van kennis over de vroegere gang van zaken en inrichting in winkels.

_Advertentie.