De spagaat van premier Schoof: een bureaucraat aan het roer van een populistisch kabinet?

Het bordes van Paleis Huis Ten Bosch vult zich langzamerhand met een nieuwe ministersploeg. Het kabinet Schoof I treedt aan. Het meest populistische kabinet dat ons land heeft gekend, met aan het hoofd een doorgewinterde bureaucraat. Hoe valt dat te rijmen?

De PVV en ook de BBB hebben zich de afgelopen jaren geprofileerd als anti-establishment partijen. Zij waren ‘van het volk’ en leiders als Geert Wilders lieten duidelijk hun afkeer blijken van de ‘elite’ in Den Haag. Moet de gevestigde orde gaan vrezen, nu het ‘volk’ zelf het heft in eigen hand neemt? Of is de keuze voor Dick Schoof een teken aan de wand, en blijft alles zoals het was?

Hoe kan een anti-establishment partij als de PVV een bureaucraat als premier kiezen? vroeg Univers aan onderzoeker Take Sipma, postdoctoraal onderzoeker bij de afdeling Public Law & Governance van de Tilburg Law School. Hij bestudeert de houding van burgers ten opzichte van democratie en democratische innovatie, en is gepromoveerd op radicaal rechts stemgedrag.

Take Sipma: ‘Dat lijken twee uitersten inderdaad. Aan de ene kant heb je de PVV die wordt aangemerkt als populistische partij. Populisten benoemen de tegenstelling tussen volk en elites. Je hebt de hardwerkende Nederlander aan de ene kant versus de corrupte elite. Daar is een hele duidelijke tegenstelling in.

‘Populisten zeggen de ‘wil van het volk’ centraal te stellen, en gaan daarbij uit van het idee dat het volk een homogene groep met een gemeenschappelijke stem is.  Aan de andere kant heb je de meer technocratische benadering. Dat gaat uit van het idee dat beleid gestoeld moet zijn op wat volgens deskundigen de beste oplossingen zijn.’

Hoe kunnen populisme en technocratie dan samengaan?

‘In het boek ‘Techno-populism: The New Logic of Democratic Politics’ munten Bickerton en Accetti de term ‘techno-populisme’. Het is een combinatie van technocratie en populisme, dat is gebaseerd op het idee dat de politiek een technocratisch beleid voert dat de wil van het volk weerspiegelt.’

 Techno-populisme gaat uit van het idee dat er een ‘meest geschikt’ beleid is, die uiteindelijk ‘het volk’ ten goede komt. Dan hoeft dus niet per definitie een tegenstelling te zijn.’

Dus die twee hoeven elkaar niet te bijten, zolang je als populistische partij volhoudt dat er maar één wil van het volk is?

‘De keerzijde van deze benadering van politieke besluitvorming, is dat er geen ruimte is voor politiek debat. Er is tenslotte al passend beleid dat de volkswil vertegenwoordigt. En dan ga je voorbij aan het ideologische debat dat ten grondslag ligt aan elke democratie, namelijk dat er verschillende, vaak tegenstrijdige inzichten en belangen samenkomen in de politieke arena.

‘Want in de praktijk is er niet één wil van het volk. Mensen hebben verschillende ideeën, verschillende belangen en dat leidt tot politiek debat in het parlement, zoals het ook ooit bedoeld is.’

Is dat debat de afgelopen jaren te weinig gevoerd?

‘Ik denk dat juist deze verkiezingsuitslag een behoefte weerspiegelt aan politiek debat. We hebben de afgelopen jaren brede coalities van middenpartijen gehad. Tom van der Meer beschrijft dit ook zijn recente boek ‘Waardenloze Politiek’. Op verschillende beleidsdossier zochten voorgaande kabinetten technocratische oplossingen voor beleid.

‘Het waardenconflict verdween hierdoor meer naar de achtergrond, terwijl kiezers daar wel een bepaalde zorgen over hebben. Dat zie je bijvoorbeeld bij het thema migratie. En juist op dat thema heeft de PVV heel veel electorale winst kunnen behalen.

‘Gegeven deze verkiezingsuitslag is het in die zin goed dat je nu een duidelijk uitgesproken rechts kabinet hebt dat ook weer een linkse oppositie mogelijk maakt. Dan krijg je weer echt een dynamiek in de Kamer met een rechts kabinet met daar tegenover en een duidelijk linkse oppositie.’

Maar stel dat premier Schoof bepaalde maatregelen moet uitvoeren die tegen de ‘wil van het volk’ ingaan, bijvoorbeeld omdat het botst met Europese regelgeving?

‘Ja, dat is een goede vraag. Wie gaat er uiteindelijk verantwoordelijkheid nemen voor het beleid? Dick Schoof zei bij zijn aanstelling dat hij het hoofdlijnenakkoord gaat uitvoeren, een beetje zoals een ambtenaar beleid uitvoert van een minister. Dan verval je mogelijk in het eerder omschreven techno-populisme, terwijl er juist behoefte is aan inhoudelijk debat.

‘Een tijdje geleden werd er gehamerd op het belang van dualisme, waarbij het parlement de regering controleert. Dat is ook goed, denk ik voor de democratie, als de volksvertegenwoordiging de controlerende macht meer naar zich toetrekt. Maar Schoof kan zich dan niet verschuilen achter de partijen.

‘Hij kan niet zeggen: ik voer alleen maar uit wat de partijen hebben bedacht. Dus dat wordt heel interessant. Welke dynamiek gaat er de komende kabinetsperiode ontstaan tussen het kabinet, de vier coalitiepartijen en de oppositie?’

_Advertentie.