Maksim Sitnikov: ‘Ik beschouw mezelf niet meer als 100% Rus, mijn leven is nu hier’

De Russische promovendus en junior docent Maksim Sitnikov (27) kwam in 2016 als 19-jarige naar Tilburg. Sinds mei 2023 is hij Nederlands staatsburger. Terugkeren naar zijn vaderland is geen optie voor hem. ‘Ik wil niet verzwijgen wat ik denk.’

Read this interview in English.

‘Hoe eet jij je tompoes eigenlijk? Want ik heb begrepen dat iedereen een andere aanpak heeft.’ We zijn thuis bij promovendus en junior docent Maksim Sitnikov, in een slaperige buitenwijk van Tilburg. Op zijn sportsokken glijdt hij naar de kitchenette en schuift het oranje geglazuurde gebak uit de koelkast. Afgelopen weekeind heeft hij met een vriend Koningsdag gevierd, vertelt hij.

‘Het is belangrijk om de lokale tradities te respecteren.’ Zijn slim fit T-shirt is al even hagelwit als zijn studio, die met chirurgische precisie is ingericht. Op het kleine bureau in de hoek ligt alles kaarsrecht in gelid. Met een opgewekte glimlach: ‘Als je huis op orde is, heb je ook je leven op orde.’

Sitnikov kwam in 2016 naar Tilburg voor een bachelor Global Management of Social Issues, gevolgd door een Research Master in Social and Behavioral Sciences, richting organisatiekunde. ‘Onderzoek naar mensen vond ik toch niet zo interessant,’ bekent hij. ‘Ik hou me liever bezig met statistiek en strategisch onderzoek op wereldschaal, en met hoe bedrijven beter kunnen presteren op financieel en sociaal niveau.’

Naast zijn promotieonderzoek onderwijst hij zeven vakken aan het departement Organisatiewetenschappen. ‘Ik kan heus wel eens lui zijn, maar ik stel graag doelen. Meestal sta ik om 6.15 uur op en ik ga uiterlijk om tien uur slapen, net als mijn vader. Hij begon elke dag met 10-15 kilometer hardlopen, ik ga ‘s morgens naar de sportschool. Een promotieonderzoek is intensief, je werkt er ook ’s avonds en soms in het weekend aan. Fitness geeft me een boost in de ochtend, het maakt mijn hoofd leeg.’

27 jaar geleden werd Sitnikov als enig kind geboren in de Russische industriestad Perm, vlakbij het Oeralgebergte, op zo’n 1.200 km van Moskou. ‘Mijn oma woonde bij ons in. We woonden in een flat in een buitenwijk, vlakbij een grote olieraffinaderij. In mijn kindertijd was alles grijs, zoals je het kent uit Oostblokfilms.’

Wat deed je in je vrije tijd?

‘Ik had weinig vrije tijd, ik was vooral aan het leren. In mijn vrije tijd sportte ik. Ik kwam niet vaak buiten, want we woonden in een slechte buurt. Veel leeftijdsgenoten rookten al en dronken alcohol, daar ging ik niet tussen zitten. Op straat hingen gangs rond en werd je lastiggevallen door ongure types.

‘Eind jaren 90, toen de Sovjet-Unie instortte, werd het crisis en moest het land van de grond af aan worden opgebouwd. Criminaliteit werd een makkelijke manier om geld te verdienen, want je kon de politie gewoon omkopen. Er was veel corruptie, maar op een ander niveau. Tegenwoordig is corruptie zo’n beetje de ideologie van de regering.’

Je bent geboren in 1997. Hoe was de politieke situatie in jouw jeugd?

‘In mijn jeugd verliep alles prima voor de regering, want ze verdienden veel geld met olie. Er was weinig politiek activisme, maar toch voelde het vrijer, omdat er nog weinig propaganda was. Maar vanaf 2008, toen het conflict tussen Rusland en Georgië uitbrak, begon de televisie de boodschap te verspreiden dat iedereen zogenaamd tegen Rusland was.

‘In 2011 was er een grote demonstratie in Moskou, omdat mensen de indruk hadden dat de regering verkiezingsfraude had gepleegd, maar verder was er weinig openlijk verzet. Na de annexatie van de Krim, in 2014, was de brainwashing op tv totaal. Het nieuws ging alleen maar over de oorlog in Oekraïne. En toen in 2015 de oorlog in Syrië uitbrak, ging het daarover. Het leek wel alsof je als Rus in Syrië woonde, zo dominant was de berichtgeving.

‘Tegenwoordig gaat het precies zo, nooit hoor je iets over de interne problemen in het land. In april waren er overstromingen aan de grens met Kazachstan, maar de regering ziet erop toe dat daar vrijwel niets over naar buiten komt, want dat ondermijnt hun geloofwaardigheid. Veel online media zijn geblokkeerd, en veel VPN’s werken ook niet meer.’

Hoe kom je er dan achter wat er werkelijk gebeurt in Rusland?

‘Ik volg buitenlandse nieuwsbronnen, en ik volg een aantal Russische media op Telegram, en ik kijk veel filmpjes op YouTube. Ik lees ook de reacties daaronder, want tussen de regels door voel je wat de stemming is onder de bevolking. Er zitten ook veel bots tussen, maar die berichten geven weer inzicht in welke boodschap de regering erdoor probeert te drukken.’

In 2014 vertrok je naar Israël, om daar je middelbare school af te maken.

‘Ik basketbalde vanaf mijn twaalfde. Op mijn zeventiende deed ik met een vriend mee aan een toernooi op een internationale school in Jordanië. Ik vond de sfeer heel leuk, en toevallig hoorden we dat er in Tel Aviv een nieuwe internationale school werd geopend. Ik kon een beurs krijgen dus ik dacht: geweldig, ik ga de wereld in! Maar mijn vertrek pakte ellendig uit.

‘Het ging uit met mijn vriendin, zij was mijn eerste serieuze relatie. Twee dagen voor ik naar Israël vloog kwam een goede vriend van mij om. Hij had geen rijbewijs, maar wel een auto. Tijdens een achtervolging door de politie reed hij zich te pletter. Het was traumatisch om hem in zijn kist te zien liggen. Een week eerder had ik hem gewoon nog gezien. Thuis had ik niet veel meer, ik moest bij nul beginnen.’

Ervaarde je een zekere druk vanuit je ouders om het goed te doen op school?

‘Laat ik het zo zeggen: ik werd aangemoedigd om te presteren, maar ik hou ook van studeren en ik wilde mijn ouders blij maken. Zij gaven me het goede voorbeeld. Mijn oma had geen hoger onderwijs gevolgd, en mijn vader kwam uit een klein dorpje, maar toch lukte het mijn ouders om carrière te maken.

‘Ze zijn opgeleid als ingenieur en werken als managers. Mijn vader werkt als afdelingshoofd bij het lokale energiebedrijf. Wanneer er problemen zijn met de elektriciteitsvoorziening, stuurt hij het team aan dat het op moet lossen. Mijn moeder werkt in de oliesector. Zodra er nieuwe oliemijnen worden ontdekt regelt zij de planning en zorgt dat het milieu zo min mogelijk wordt vervuild.

‘Hoeveel zin heeft het om te studeren? Anderen krijgen hetzelfde diploma als jij, omdat ze iemand hebben omgekocht’

‘Dus ja, het was duidelijk dat ik me moest bewijzen, als ik wat wilde bereiken in het leven. In Rusland en in landen van de voormalige Sovjet-Unie, proberen ouders hun kinderen te ondersteunen. Hier is het juist normaal om naast je studie te werken in je vakgebied, daar heb ik respect voor. Wat dat betreft zijn Nederlandse studenten onafhankelijker dan Russische studenten.’

Voelde je je thuis in Israël?

‘Nee, die school voelde een beetje als een gevangenis. Het idee was mooi, ze wilden toekomstige leiders opleiden die het conflict zouden kunnen oplossen. 30% van de leerlingen waren Palestijnen en 30% waren Israëliërs. De rest kwam overal vandaan.

‘Maar zodra de lessen begonnen, escaleerde het conflict tussen Israël en de Gazastrook weer. Om veiligheidsredenen mochten we niet van het schoolterrein af. De eerste twee maanden mochten we niet eens in ons eentje naar de winkel.

‘In het weekeind is er in Israël weinig te doen. Vrijdagavond begint de sabbat en gaat alles dicht, zelfs het openbaar vervoer staat stil, maar taxi’s zijn extreem duur. Meestal gingen we maar wat studeren, films kijken of basketballen. Het was een afgesloten, beschermde gemeenschap, met strenge regels. Ik voelde me behoorlijk eenzaam. Ik belde mijn ouders elke dag.’

In 2016 kwam je naar Tilburg. Was het geen optie om in Rusland te studeren?

‘Nee, er zijn wel goede universiteiten in Rusland, maar dan had ik natuurkunde, wiskunde of werktuigbouwkunde moeten doen, omdat je meestal een redelijk inkomen kunt verdienen in de IT of in de olie-industrie. Veel jongens gaan studeren om onder de dienstplicht uit te komen, niet omdat ze gemotiveerd zijn.

‘Het onderwijssysteem is daar volkomen anders ingericht. In Rusland is het normaal om je huiswerk van een klasgenoot over te nemen, of online de antwoorden op te zoeken, want je krijgt zoveel opdrachten dat je het onmogelijk afkrijgt als je ook nog een sociaal netwerk wil opbouwen. Mensen spelen ook vals bij hun examen, want je volgt al die vakken alleen om ze af te kunnen vinken.

‘Studies in Rusland duren lang, maar je diploma is weinig waard. Vanwege de cultuur van omkoping en corruptie stelt wetenschappelijke integriteit daar weinig voor. Hoeveel zin heeft het om te studeren als iemand anders hetzelfde cijfer of diploma als jij, omdat ze iemand hebben omgekocht of de examenantwoorden hebben gekopieerd?’

Waarom koos je specifiek voor Nederland?

‘Ik had het idee dat Nederland beter bij mij zou passen dan Israël. Israëliërs zijn vrij defensief en gericht op zichzelf. Vanuit hun perspectief is het ‘wij tegen zij’, waarschijnlijk omdat joden in het verleden zo zwaar onderdrukt werden, en omdat Israël wordt omringd door landen met een andere religieuze ideologie.

‘De Nederlandse cultuur is wat opener, en Nederlandse universiteiten staan hoog aangeschreven. Ik wilde naar een land waar mensen goed Engels spreken, zodat ik makkelijk ergens anders naartoe kon als het me niet zou bevallen.

‘Toevallig werd een klasgenoot van mij aangenomen in Tilburg. Het studieprogramma sprak me aan, en ik kon een volledige beurs krijgen. Dat moet ook wel, want als niet-Europeaan kost een studie tussen de €10.000 en € 12.000. Bovendien vond ik Nederland een heel interessant land.’

Kun je dat toelichten?

‘Voor een klein land is de levensstandaard indrukwekkend. Alles is goed georganiseerd, de straten zijn schoon en netjes. In Perm lag geen asfalt rond de flat, je liep soms door de modder. Als ik hier mensen rotzooi op straat zie gooien, heb ik het gevoel dat ze hun omgeving niet waarderen.

‘In dit land kun je alles krijgen, maar je krijgt het niet cadeau, je moet initiatief nemen. Als je bijvoorbeeld wil promoveren terwijl er geen vacature is, heeft het zin om er toch naar te informeren, wie weet is er toch een plekje voor jou. In Nederland kun je veiliger en meer ontspannen werken.

‘Als werknemer heb je rechten, vanwege de vakbonden. En als je je baan verliest krijg je een WW-uitkering. In Rusland word je zo ontslagen als je kritiek uit. Hier krijg je meer ruimte voor onderhandeling.’

Moest je daaraan wennen?

‘Absoluut. Als je het in Nederland niet eens bent met je hoogleraar of feedback hebt, kun je dat aangeven, hoogleraren verwelkomen dat soms zelfs. In Rusland is dat geen optie. Als mijn klasgenoten een onderwerp in de les niet nuttig vonden, werd het programma aangepast. Studenten worden hier als klanten behandeld, met respect. Docenten proberen de opleiding af te stemmen op hun wensen, alsof zij het publiek zijn dat de universiteit moet bedienen.’

Is dat alleen maar positief?

‘Nee, want nu ik als docent aan de andere kant sta, vind ik dat studenten zich soms te veeleisend opstellen, alsof ik verder niets te doen heb. Als ik ze een deadline opgeef leveren ze het soms later in, met een slap excuus. Dan denk ik: we hadden toch een afspraak? Moet ik je nu straf gaan geven? In je toekomstige baan gaat niemand op je wachten hoor, als je een opdracht niet inlevert. Dan vinden ze wel iemand anders om jouw werk te doen.’

Hoe ga je daarmee om?

‘Dat hangt af van de relatie die ik met zo’n groep studenten heb. Als het een enkele keer voorkomt, probeer ik ze tegemoet te komen en geef ik alsnog feedback, zodat ze er wat van opsteken. Maar als ik merk dat ze alleen komen opdagen om er een zes uit te slepen, of als ze de regels vaker overtreden, is het niet mijn schuld als ik ze een laag cijfer geef.’

In hoeverre speelde je achtergrond een rol bij je keus om management en organisatiewetenschap te studeren?

‘Ik was als kind al vrij zakelijk ingesteld. Op mijn 14^e verkocht ik sneakers die ik bestelde in Amerika, want in Rusland kon je nauwelijks coole sneakers krijgen. Ik doe nog steeds af en toe wat dropshipping. Ik heb altijd graag een hoge managementpositie bij een bedrijf gewild, net als mijn ouders.

‘Want als je als manager een nieuwe strategie kan implementeren kun je meer personeel inhuren, en word je beter dan je concurrent. Ik geloof dat je het leven van mensen alleen kunt verbeteren als er sprake is van competitie. Dat geldt niet alleen voor de markteconomie, maar ook voor het werkende individu.

‘Als je in Rusland kritiek uit, word je gezien als een verrader’

‘Competitie dwingt ons om beter te presteren, maar in Rusland ontbrak het daaraan. Bij de privatisering van staatseigendom in de jaren 90 werden veel mensen eigenaar van grote bedrijven, zonder dat ze een achtergrond hadden op dat vakgebied. Vervolgens zag je dat zo’n bedrijf helemaal niet efficiënt werd gerund.’

Wat is je toekomstplan?

‘Op dit moment wil ik vooral promoveren. Ik onderzoek de emissiehandel binnen de Europese Unie, waarbij vervuilende bedrijven hun uitstoot mogen compenseren met de aankoop van emissierechten. Ik overweeg om in dat werkveld of daarbuiten aan de slag te gaan als marktanalist of consultant, want ik twijfel of ik in de academische wereld wil blijven. In de academische wereld hebben projecten een lange adem, waardoor je niet altijd het gevoel hebt dat je impact maakt.’

Zou je ooit terug willen keren naar Rusland?

‘Op dit moment is die kans één op 1 miljoen. Als ik nu terugga word ik waarschijnlijk opgeroepen voor militaire dienst. Ze kunnen aan de grens je telefoon controleren, en zodra ze zien dat je een nieuwsbericht hebt aanklikt dat kritisch is op de huidige regering, kun je problemen krijgen.

‘Sterker nog: als iemand in de metro over je schouder kijkt en ziet dat jij op je telefoon een Oekraïense vlag hebt staan, kunnen ze zo de politie bellen en beweren dat je een Oekraïense spion bent. En zodra ik iets verkeerd zeg, krijg ik een boete of kom ik vast te zitten. Het huidige politieke regime vermoordt zijn tegenstanders.

‘Maar ik wil niet verzwijgen wat ik denk. Ik zal nooit zeggen dat ik pro-Poetin ben, want dat is niet zo. Maar zodra je dat zegt of kritiek uit, word je gezien als een verrader. Veel mensen zijn gek op dit moment, ze kunnen niet meer kritisch nadenken. Ze herhalen alleen de boodschap die ze krijgen van tv.

‘Het Westen is zogenaamd tegen hen, ze denken dat ze in Oekraïne tegen de NATO vechten en dat Oekraïners nazi’s zijn, allemaal van dat soort onzin. Zodra je daarover in gesprek probeert te komen worden ze agressief.’

Hoe is dat nu voor je ouders?

‘Die kunnen zich niet uitspreken, dat is te gevaarlijk. Rusland is een vrij toxische omgeving. Het is daar normaal om over anderen te oordelen en je met andermans leven te bemoeien. Een beetje zoals oudere mensen, die denken dat ze altijd gelijk hebben. Natuurlijk moet je respect hebben voor ouderen, maar dat betekent niet dat ze slimmer zijn dan jij. Vaak hebben ze last van tunnelvisie, terwijl een open blik juist nu belangrijk is.

‘In Rusland zijn veel mensen bijvoorbeeld homofoob. De internationale LHBTQ-beweging is op de lijst van terroristische organisaties gezet. Voor de oorlog maakten Europeanen zich veel zorgen over de rechten van minderheidsgroepen in Rusland, maar ze bekeken dat vanuit Westers perspectief, zonder de context daar mee te nemen.

‘Ik bedoel, als je een samenleving hebt waar geen democratie is, waar enorme corruptie is, en waar je wordt vervolgd en onderdrukt om je politieke mening, dan zijn de rechten van de LGBTQ-gemeenschap echt je minste zorg. Wat niet betekent dat er niets moet worden gedaan aan de problemen van die groep. Natuurlijk moet je je daarover blijven uitspreken.’

Wat zijn je mooie herinneringen aan je jeugd in Rusland?

‘Die hebben veelal te maken met de natuur. Ik hou van de winter, het kan dan wel min 40 graden worden. Met mijn vader ging ik vaak langlaufen in het bos. ‘s Zomers gingen we naar mijn grootouders op het platteland, om te zwemmen in het meer en te barbecueën. Ik mis de bergen, en ons zomerhuis, met de sauna. Maar als ik daar nu naartoe zou gaan, zou het niet meer hetzelfde zijn.’

Wat heeft het je gekost om je vaderland te verlaten?

‘Ik heb minder contact met mijn ouders, ik ben sinds 2021 niet meer thuis geweest. Vorig jaar heb ik mijn ouders gezien in Turkije, en mijn moeder en oma heb ik afgelopen zomer ontmoet in Georgië, waar veel Russen na de oorlog naartoe zijn verhuisd. Ik probeer contact te houden met mijn beste vrienden, maar dat brengt ook teleurstelling met zich mee.

‘Het gaf me een veiliger gevoel om Nederlands staatsburger te worden’

‘Ik vind het pijnlijk om te zien dat sommigen nu aan de andere kant van de barricade staan, eigenlijk aan de verkeerde kant van de geschiedenis. Zo is dat gegaan met een van mijn vrienden uit Perm. Al zijn vrienden zijn pro-oorlog, zonder hen staat hij er alleen voor. Ik wil de band niet verbreken, maar eigenlijk wil ik ook geen contact met hem, want ik word er boos en verdrietig van.

‘Het is moeilijk voor mensen om in verzet te komen, want als jij de enige in je omgeving bent die zijn ogen open heeft, is het makkelijker om te zwijgen. Dat maakt mensen depressief.’

Voel je spanning als je op de campus iemand uit Oekraïne tegenkomt?

‘Nee hoor, mijn vriendin is Oekraïense, en ik ga met verschillende Oekraïners vriendschappelijk om. Dat verbaast me wel, ik had verwacht dat mensen negatief zouden reageren, zeker als ze hier naartoe zijn gevlucht. Als je vaderland wordt vernietigd en je familie wordt uitgemoord, verwacht ik niet dat je mij vriendelijk bejegent.

‘Toen de oorlog uitbrak was ik wel bang, want sommige mensen zeiden dat alle Russen terug moesten worden gestuurd. Ik dacht: stel als universiteiten de banden met Rusland verbreken, hoe loopt het dan af met mij? Je kunt nu eenmaal niet kiezen waar je wordt geboren. Soms merkte ik dat mensen niet wisten wat ze tegen me moesten zeggen. Misschien twijfelden ze aan welke kant ik stond.

‘Toen ik twee jaar geleden dit appartement wilde huren en de huisbaas vroeg waar ik vandaan kwam, werd het even heel ongemakkelijk stil. Maar ik heb toch een huurcontract gekregen. Inmiddels zie ik mezelf voor een deel als Nederlander. Ik ken de cultuur, ik spreek redelijk goed Nederlands, en sinds mei 2023 heb ik een Nederlands paspoort.’

Waarom wilde je Nederlands staatsburger worden?

‘Het gaf me een veiliger gevoel, ook vanwege het huidige politieke klimaat hier, en het maakt dat ik makkelijker kan reizen. Het was een logische stap, omdat ik me hier op mijn plaats voel.’

Je voelt je meer Nederlander dan Rus?

‘Ja, ik heb een soort identiteitscrisis, omdat ik mezelf niet meer beschouw als 100% Rus, hoewel ik nog regelmatig Russisch spreek. Ik mis weinig van Rusland, mijn leven is nu hier. Toen ik het in een vergadering een keer niet met mijn meerderen eens was, gewoon constructief kritisch zeg maar, zei een van hen, een Nederlander: ‘Het is wel duidelijk dat je hier al een tijdje bent Maksim, je klinkt als een kaaskop!’’