Transgender gedetineerden in Nederland: stuur je ze naar de mannen- of vrouwengevangenis?

Hoe waarborg je de rechten van transgender gedetineerden in een wereld van mannen- en vrouwengevangenissen? Rechtenstudent Lieke Erven onderzoekt dit vraagstuk in haar masterscriptie: ‘Het beleid in Nederland staat op gespannen voet met het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens.’

Waar gaat je scriptie over?

‘Mijn scriptie richt zich op de plaatsing van transgender gedetineerden in Nederlandse gevangenissen. Nederland hanteert een binair systeem, met aparte gevangenissen voor mannen en vrouwen. Maar wat gebeurt er met mensen die zich identificeren met een ander geslacht dan waarmee ze geboren zijn?

‘De huidige plaatsingsbeslissingen worden in Nederland gebaseerd op het geslacht waarmee iemand is ingeschreven in de Basisregistratie Personen (BRP). Dit leidt tot problemen, omdat niet alle transpersonen hun geslacht in de BRP hebben gewijzigd.’

Waarom is dat een probleem?

‘Het is problematisch omdat Nederland gebonden is aan het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM). In artikel 3 van dat verdrag staat vermeld dat een staat niemand mag onderwerpen aan foltering, onmenselijke behandeling of vernedering.

‘Het Comité ter Preventie van Foltering (CPT) heeft recent richtlijnen opgesteld over de plaatsing van transgender gedetineerden. In het licht van artikel 3 moet de staat ervoor zorgen dat deze richtlijnen worden nageleefd om schendingen te voorkomen.

‘De kwalificaties van foltering, vernedering of bestraffing zijn complex, maar het CPT stelt dat de verkeerde plaatsing van een transgender gedetineerde zeker kan vallen onder vernedering. Iemand plaatsen op basis van het geboortegeslacht in plaats van het geslacht waarmee diegene zich identificeert, kan leiden tot ernstige psychische schade.

‘De plaatsing van transgender gedetineerden in Nederland staat op gespannen voet met artikel 3 van het EVRM. Nederland voldoet niet aan de eisen van dit artikel omdat er een gebrek is aan een goed plaatsingssysteem voor transgender gedetineerden in Nederland.’

Is dit een groot probleem in Nederland?

‘Het is moeilijk vast te stellen hoe groot het probleem precies is vanwege een zogenaamd ‘dark number’. Veel transgender gedetineerden durven niet openlijk over hun identiteit te spreken uit angst voor negatieve reacties, vooral in een gevangenisomgeving waar machogedrag vaak de norm is. Daardoor blijven veel gevallen onopgemerkt. Maar zelfs als het om slechts één persoon gaat, is het belangrijk dat de plaatsing correct gebeurt.

‘In Nederland is er helaas weinig aandacht voor dit onderwerp. Het Nederlands Juristen Comité voor de Mensenrechten heeft wel een brief gestuurd aan de voormalige minister voor Rechtsbescherming, Franc Weerwind, om aandacht te vragen voor de plaatsing van transgender gedetineerden. Ze pleiten voor regelgeving die dit probleem kan aanpakken.’

Zijn er bekende incidenten die dit probleem illustreren?

‘Een bekend voorbeeld komt uit Engeland, waar een incident de noodzaak van zorgvuldig beleid rondom de plaatsing van transgender gedetineerden pijnlijk duidelijk maakte. Het betrof een transvrouw, geboren als man, die tijdens haar strafproces aangaf dat ze zich identificeerde als vrouw. Deze persoon werd beschuldigd van zedendelicten, wat al een zeer gevoelig onderwerp is, en het zorgde voor veel discussie over haar juiste plaatsing.

‘Omdat ze zich als vrouw identificeerde, werd ze uiteindelijk geplaatst in een vrouwengevangenis, ondanks dat ze geen hormoonbehandelingen had ondergaan en ook geen geslachtsbevestigende operatie had gehad. Eenmaal in de vrouwengevangenis misbruikte deze persoon twee vrouwelijke medegedetineerden.

‘Dit voorval leidde tot een enorme verharding van het beleid in Engeland tegenover transgender gedetineerden, waarbij het wantrouwen groeide en de roep om strenge regels toenam. Transgenders worden mede door dit incident gezien als een bedreiging voor de veiligheid in gevangenissen, in plaats van als individuen met specifieke behoeften die zorgvuldig moeten worden afgewogen.

‘In plaats van te vervallen in strikte maatregelen en discriminatie, zoals we in Engeland zien, willen we in lijn met artikel 3 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) juist af van beleid dat leidt tot onmenselijke of vernederende behandeling. Het waarborgen van de menselijke waardigheid en het respecteren van de rechten van alle gedetineerden moet centraal staan.’

Wat is er nodig om dit voor elkaar te krijgen?

‘Het meest effectieve zou zijn als een rechter zich in een zaak over deze kwestie buigt. Een juridische uitspraak heeft namelijk een bindend karakter, wat betekent dat de overheid en betrokken instanties verplicht zijn om de uitspraak te respecteren en hun beleid hierop aan te passen.

‘Nog beter zou zijn als het Europese Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) zich hierover uitspreekt. Een uitspraak van het EHRM heeft een veel bredere impact, omdat deze bindend is voor alle lidstaten van de Europese Unie. Dit zorgt voor een meer uniforme en rechtvaardige behandeling van transgender gedetineerden in heel Europa.

‘Daarnaast is het cruciaal dat bij het nemen van beslissingen over de plaatsing van transgender gedetineerden altijd medische deskundigen en psychologen worden betrokken. Een medisch deskundige kan beoordelen welke fysieke en hormonale aspecten van invloed zijn op de situatie van de gedetineerde, terwijl een psycholoog de psychologische staat en specifieke behoeften van de persoon kan peilen.’

_Advertentie.