Econoom Daniël van Vuuren over de Miljoenennota: ‘Ik heb nog weinig concrete plannen gezien’

Daniël van Vuuren is hoogleraar Economie aan de economische faculteit van Tilburg University. Hij keek voor Univers naar het regeerakkoord en de Miljoenennota van de nieuwe regering en zette op een rijtje wat hem opviel.

Een van de eerste dingen die vaak genoemd worden in de berichtgeving rond Prinsjesdag en de Miljoennota is de koopkracht. Die blijkt minder hoog uit te vallen dan in een eerdere raming van het Centraal Plan Bureau: ‘Maar daar is niet zoveel spannends over te melden,’ zegt Daniël van Vuuren: ‘Het is een constructie die in de politiek heel belangrijk wordt gemaakt, maar voor de meeste mensen heeft het niet zo veel invloed op hun dagelijkse realiteit.

‘Koopkrachtmodellen gaan ervanuit dat er helemaal niets verandert in een huishouden. Maar in de praktijk verandert er voor mensen natuurlijk veel meer als iemand bijvoorbeeld zijn of haar baan verliest, een promotie maakt of gaat trouwen of scheiden. Die veranderingen hebben vaak een veel grotere impact op de koopkracht van een huishouden.

Onzekerheid aanpakken

‘Wat ik wel opmerkelijk vond aan deze Miljoenennota, is de intentie van het kabinet om de onzekerheid over inkomens aan te pakken. We zagen met name bij de nasleep van de toeslagenaffaire dat mensen soms zelfs een toeslag niet durven aan te vragen, omdat ze bang zijn voor terugvorderingen. Die onzekerheid geeft stress, en als je in armoede leeft dan heb je daar sowieso al vaak last van, dus dat verergert de situatie voor deze huishoudens.

‘Maar wat gaan de plannen van het kabinet concreet betekenen voor hervorming van de toeslagen en de belastingen?’ vraagt Van Vuuren zich af. ‘We zien nog heel weinig concrete invulling van de plannen. Sterker nog, het kabinet gaat een aantal toeslagen juist verhogen, zoals het kindgebonden budget en de huurtoeslag bijvoorbeeld.

Kortetermijnpolitiek

‘Dat is een lastenverlichting voor de korte termijn, maar de spreekwoordelijke ‘kerstboom’ wordt op die manier nog verder volgehangen. Het zal straks nog lastiger worden om het stelsel van toeslagen en belastingen af te bouwen en te hervormen. Ik hoop dat ze daar snel werk van gaan maken.

‘Er staan veel intenties in de regeerverklaring. En in de begroting wordt het wel wat concreter hier en daar. Maar dat zijn vooral maatregelen voor de korte termijn. Ik blijf me toch afvragen welk beleid men gaat voeren voor de lange termijn. Er is nog veel onduidelijk en ik hoop dat dat het kabinet ook resultaten gaat boeken.

Migratie

Van Vuuren was lid van de Staatscommissie demografische ontwikkeling in 2050, onder leiding van ex-informateur Richard van Zwol. Migratie is een speerpunt van dit kabinet, maar over arbeidsmigratie blijft het kabinet vooralsnog vaag, vindt hij. Als econoom wil Van Vuuren zich niet uitspreken over asielmigratie: ‘Maar ik vind het wel verstandig dat we mensen die we binnenlaten ook toegang geven tot de arbeidsmarkt, zodat ze kunnen meedraaien. En je ziet dat het kabinet die arbeidsparticipatie nu toch wil gaan beperken.’

Ook de bezuinigingen op het hoger onderwijs en onderzoek gaan hem natuurlijk aan het hart: ‘Ik ben er niet heel blij mee dat daar op bezuinigd wordt en misschien raken we innovatiekracht kwijt. Ons verdienvermogen op de lange termijn is verbonden met de productiviteit die voortkomt uit onderzoek en onderwijs, en die hebben we keihard nodig. Hopelijk worden er nog verstandige keuzes gemaakt, door accenten te leggen. Maar ik vind het niet verstandig om daar zo op te bezuinigen.’

Marktdenken

Met het traditionele koffertje in de hand laat de nieuwe minister van Financiën Eelco Heinen blijken een voorstander te zijn van het marktdenken, een opvatting die de laatste tijd een beetje op z’n retour leek. Hoe denkt Van Vuuren over die ‘comeback’ van de markt: ‘Ik ben geen zwart-wit denker wat dit betreft. Voor of tegen de markt vind ik te kort door de bocht.’

‘Als je alles aan de markt overlaat zie je bijvoorbeeld ongelijkheid of vervuiling toenemen. Dan is er de reflex dat de overheid het maar moet oplossen. Maar ook overheidsingrijpen kent zijn beperkingen en daar moeten we ook oog voor hebben. Het toeslagenschandaal is natuurlijk het meest aansprekende voorbeeld van een disfunctionerende overheid.’

Samenspel

Het gaat volgens Van Vuuren om het samenspel tussen overheid en markt: ‘De woningmarkt is zo’n voorbeeld: Die markt werkt voor geen meter, om het plat te zeggen. Want je ziet dat er een enorme mismatch is. We hebben in het rapport van de staatscommissie geconstateerd dat er 2,6 miljoen gezinnen zijn in Nederland en er zijn vijf miljoen gezinswoningen.

‘Er is dus een enorm overschot aan gezinswoningen. En wat er wordt bijgebouwd?’ vraagt Van Vuuren zich retorisch af: ‘Gezinswoningen. We zouden juist woningen voor eenpersoonshuishoudens moeten bijbouwen, want daar is een enorm tekort aan, zodat de doorstroom op gang komt. Dus de overheid moet de regie nemen, maar ze moet natuurlijk zelf geen huizen gaan bouwen. Dat kunnen marktpartijen veel beter. Dat is het samenspel.

_Advertentie.