Docenten schrijven tot irritatie van studenten hun eigen boeken voor. Mag dat wel?

Om vakken te kunnen volgen op de universiteit moet je boeken aanschaffen en lezen. Sommige van die boeken zijn door docenten zelf geschreven, die daar vervolgens geld aan verdienen. Dit wringt bij studenten: ‘Het voelt dubbel.’

‘Ik heb een onderwerp voor jullie,’ zegt een vastberaden student tegen Univers tijdens de TOP-markt aan het begin van dit collegejaar. ‘Docenten schrijven hun eigen boeken voor. En ze vragen er veel te veel geld voor. Dat kan niet.’

Voor de vakken die studenten volgen moeten ze boeken aanschaffen. Soms is zo’n boek door de docent zelf geschreven. Een boek kost al snel een paar tientjes en er zijn vaak honderden studenten die een vak volgen. Daar kan een docent dus goed aan verdienen, hoor je studenten wel eens zeggen.

Meer studenten laten weten moeite te hebben met docenten die hun eigen boeken voorschrijven. ‘Als het boek aansluit bij de stof vind ik het goed, maar het voelt wel een beetje dubbel,’ zegt Oscar, student Entrepeneurship and Business Innovation aan Tilburg University.

Sophie, filosofiestudent, vindt het vooral vervelend als literatuur niet via de (online) universiteitsbibliotheek beschikbaar is. ‘Dan moet je namelijk het boek kopen en die zijn niet altijd goedkoop.’

Belangenverstrengeling

Studenten stellen vragen bij docenten die hun eigen boeken op de lijst zetten. Helemaal verbaasd over de studentenmeningen zijn docenten niet. ‘Daar zit wel een spanningsveld,’ erkent Janneke van der Loo, universitair docent Nederlands en auteur van het boek Vaardig met vakinhoud dat ze voor haar colleges voorschrijft.

Volgens economisch ethicus Johan Graafland zijn er een aantal voorwaarden waaronder docenten een zelfgeschreven boek op een ethische manier mogen verplichten aan studenten. De belangrijkste voorwaarde: ‘Een boek moet een gat opvullen en toegevoegde waarde hebben ten opzichte van de bestaande literatuur, bijvoorbeeld omdat de lesstof op een duidelijkere manier wordt aangeboden.’

Boeken of losse artikelen

 ‘In een boek bundel en organiseer ik papers en andere kennis die ik heb opgedaan,’ zegt Stavros Zouridis, docent recht en rechtsstaat. Hij schreef het boek De resonante rechtsstaat voor zijn colleges.

Zouridis: ‘Mijn boek zorgt ervoor dat ik de lessen geordender kan geven. Studenten zijn blij met mijn literatuur, want daarvoor kregen ze een stapel artikelen. Studenten vinden het vaak lastig om de link tussen al deze papers te leggen.’

Erik-Jan Broers, docent rechtsgeschiedenis en auteur van verscheidene studieboeken heeft dezelfde ervaring. ‘Artikelen hebben verschillende lay-outs, schrijfstijlen en soms zelfs talen. Dat is verwarrend.’

Andere boeken

Stapels artikelen zijn niet handig. Waarom dan geen literatuur van een andere auteur? ‘Er zijn simpelweg geen andere boeken, want dit vak bestaat in deze vorm alleen op Tilburg University,’ vertelt Broers. ‘Als er een goed boek was, had ik mezelf heel wat zwoegen in mijn weekenden bespaard,’ vult Van der Loo aan.

In sommige gevallen zijn er wel andere boeken, maar zijn deze te duur, verouderd of vanuit een ander perspectief geschreven. ‘Zo waren sommige boeken in de wetenschapsfilosofie nog gekleurd door katholicisme. Daar hadden studenten en docenten terecht commentaar op,’ vertelt Hans Dooremalen, docent wetenschapsfilosofie, die zelf verschillende boeken schreef voor zijn vakken op Tilburg University.

Geen goede alternatieven

Soms zijn er dus geen fatsoenlijke alternatieven op de markt. Broers merkt hierbij op dat dit probleem zal toenemen als docenten niet hun eigen literatuur mogen gebruiken. Als een docent eigen boeken niet mag gebruiken, zal die er namelijk ook minder snel een schrijven.

Op het moment dat meerdere docenten om deze reden geen boeken meer schrijven, nemen de opties om andermans literatuur te gebruiken ook af. ‘Daar schiet je ook niets mee op,’ concludeert Broers.

Van der Loo vult aan: ‘Op andere universiteiten en hogescholen gebruiken ze nu ook het door collega’s en mij geschreven boek om les mee te geven. Het zou vreemd zijn als ik het boek zelf niet zou gebruiken.’

Geen vetpot

Boeken schrijven is volgens de docenten in het voordeel van de student, maar hoe zit het met het geld dat ze eraan verdienen? Volgens Graafland is het van belang dat het boek geschreven wordt om de lessen te verbeteren en niet om er geld aan te verdienen. Graafland: ‘Hierdoor minimaliseer je belangenverstrengeling.’

Zouridis herkent het verschil. ‘Als het feit dat ik het boek zelf heb geschreven mijn keuzes als docent zou beïnvloeden, zou ik mezelf niet vertrouwen. Maar ik kan makkelijk afstand van het boek doen als het niet meer bij mijn colleges past. Het moet niet worden: ik schrijf een boek, want ik wil op vakantie.’

‘Bovendien, als ik extra geld had willen verdienen, had ik beter krantjes kunnen gaan bezorgen,’ zegt Zouridis lachend. ‘Het is geen vetpot, dus voor het geld hoef je het niet te doen,’ vult Van der Loo aan. Broers houdt er helemaal niks aan over. ‘Alles wat ik ervoor krijg, geef ik aan goede doelen.’

Transparantie

Transparantie is belangrijk volgens Graafland. Docenten moeten open kaart kunnen spelen over de verdiensten, op zijn minst ten opzichte van collega’s.

‘Over het geld kan ik zelf zeker transparant zijn’ zegt Dooremalen. ‘Onze royalties zijn 10 procent van de nettowinst. Het ligt er dus aan hoeveel boeken er op jaarbasis verkocht worden, maar ik denk dat er gemiddeld 500 tot 600 euro per jaar over blijft na de belasting. Dit delen we vervolgens door de drie auteurs.

‘Tel uit je winst. Een etentje, hooguit twee. Dat is niet veel voor de avonden, weekenden en vakanties die ik aan het schrijven besteed heb,’ voegt hij toe. ‘Het merendeel van de verdiensten komt terecht bij de uitgeverijen.’

Het waarborgen van de kwaliteit

De laatste voorwaarde van Graafland om ethisch verantwoord zelfgeschreven boeken aan te bieden gaat over de kwaliteit. ‘Het is van belang dat docenten een kwalitatief goed boek aanbieden. Dit moet objectiveerbaar zijn. Dus wat is het voordeel voor studenten dat je het huidige boek gebruikt en wat is de toegevoegde waarde ten opzichte van andere literatuur?’

Graafland: ‘Dit kan bijvoorbeeld worden getoetst als de uitgever (anonieme) reviews door collega-vakgenoten organiseert die de toegevoegde waarde beoordelen.’

Volgens Janneke Iven, perswoordvoerder van de universiteit, wordt de kwaliteit van studiemateriaal gecontroleerd. Dus ook als het om zelfgeschreven boeken gaat. ‘Als je geld overhoudt aan de boeken die je voorschrijft, valt dat onder nevenwerkzaamheden. Daarvoor geldt een duidelijke rapporteerverplichting,’ vult Iven aan.  

Geen duidelijk beleid

Dat klinkt duidelijk, maar toch blijkt dat in de praktijk minder het geval. De universiteit heeft geen specifiek beleid over het uitbrengen en voorschrijven van eigen boeken. En misschien is vooral de onduidelijkheid die daardoor ontstaat het probleem, denkt ook filosoof Dooremalen. ‘Er zijn toch áltijd mensen die denken dat je het voor het geld doet.’

Of Tilburg University inspiratie op kan doen bij andere universiteiten wat betreft een zelfgeschreven boekenbeleid? Dat valt helaas tegen. Navraag bij andere Nederlandse universiteiten leert dat daar ook geen universiteitsbreed beleid te vinden is. Een woordvoerder van de Rijksuniversiteit Groningen (RUG) geeft bijvoorbeeld aan dat bij de RUG de regels over door docenten geschreven literatuur per faculteit verschillen.

_Advertentie.