‘Raisa Blommestijn kan als journalist niet zomaar alles zeggen’

Racistische uitspraken van Raisa Blommestijn, een video van een Palestijnse burger of kritische artikelen in The Guardian. ‘Hoe bepalen we wat journalistiek is en wat niet?’ Die vraag stelt Ruben den Boer, voormalig research masterstudent Linguistics and Communication Sciences, in zijn scriptie.

Waar gaat je scriptie over?

‘Hoe bepalen we wat journalistiek is en wat niet? Die vraag staat centraal in mijn scriptie en hoewel het simpel lijkt, wordt deze vraag complexer naarmate je er dieper op ingaat. Om dit te onderzoeken, richt ik me op Ongehoord Nederland, een relatief nieuwe omroep die sinds januari 2022 onderdeel is van de NPO.

‘Deze omroep, die aan de rechterkant van het politieke spectrum staat, onderscheidt zich door felle kritiek op de mainstream media – traditionele tv-zenders, kranten en radio – die zij als corrupt bestempelen. Ze positioneren zichzelf als een alternatief medium dat het wél goed doet.

‘Wat Ongehoord Nederland extra interessant maakt, is hun paradoxale positie: ze zetten zich af tegen de mainstream media, maar opereren tegelijkertijd binnen het NPO-systeem. Dit roept de prangende vraag op: is Ongehoord Nederland journalistiek of niet? Het antwoord hierop is cruciaal, want het beïnvloedt hoe we journalistiek definiëren en hoe de mainstream media en de politiek zich tot dit medium verhouden.

‘Aangezien de NPO door de overheid wordt gefinancierd, en daarmee indirect door de politiek, wordt de discussie over wat wel of niet als journalistiek geldt alleen maar ingewikkelder.’

Wat kwam er uit je onderzoek?

‘De komst van Ongehoord Nederland werd door verschillende actoren, waaronder politieke partijen en mainstream media, als een moment van crisis ervaren. Zo’n crisis wijst vaak op een fundamentele verandering of afwijking van het normale. Impliciete normen, zoals wat we beschouwen als goede journalistiek, worden opeens expliciet. We willen nu duidelijk weten waarom iets wel of niet acceptabel is.

‘Ook na de lancering van Ongehoord Nederland, zorgt de omroep voor verschillende crisismomenten. Een voorbeeld hiervan is de omstreden uitzending van Ongehoord Nieuws, waarin presentatrice Raisa Blommestijn het n-woord gebruikte en beelden van geweld werden getoond. De uitzending suggereerde dat zwarte mensen opzettelijk witte mensen aanvielen, wat leidde tot een crisis, omdat de gebruikte taal en beelden indruisten tegen de normen van de NPO.

‘Later bleek dat Ongehoord Nieuws de beelden niet in de juiste context had geplaatst. Dit dwong de mainstream media om een duidelijk standpunt in te nemen: ‘Dit is geen journalistiek, hier trekken we de grens.’ Ongehoord Nederland reageerde met: ‘Wij durven tenminste te zeggen wat jullie proberen te censureren.’

‘Ook andere actoren, zoals politieke partijen, grepen de crisis aan om hun eigen normen en waarden te benadrukken. GroenLinks bekritiseerde Ongehoord Nieuws niet alleen om de slechte journalistiek, maar gebruikte de situatie ook om hun steun voor antiracisme en sterke democratische instellingen te benadrukken. Aan de rechterkant van het spectrum, bij partijen zoals FVD en PVV, lag de nadruk juist op het verdedigen van de vrijheid van meningsuiting.’

Afgelopen weekend kreeg presentatrice Raisa Blommestijn een taakstraf van 80 uur opgelegd vanwege groepsbelediging en smaad. Wat betekent dit voor haar positie en verantwoordelijkheid als journalist?

‘De veroordeling van Blommestijn benadrukt de keerzijde van het NPO-lidmaatschap van Ongehoord Nederland. Het lidmaatschap biedt de omroep veel bereik en legitimiteit, maar legt hen ook onder een vergrootglas. Hun woorden en daden krijgen daardoor veel meer gewicht. Presentatoren kunnen niet zomaar alles zeggen, zoals vaak gebeurt in de meer obscure hoeken van het internet waar alternatieve media vrijuit spreken.

‘In deze zaak treedt de rechter op als een belangrijke stem in het publieke debat en trekt een duidelijke grens: dit is niet hoe een journalist zich hoort te gedragen. Blommestijns reactie – ‘Het is vandaag een zwarte dag voor de democratie, de rechtsstaat en de vrijheid van meningsuiting’ – sluit naadloos aan bij de bevindingen in mijn scriptie.

‘Ze gebruikt dit moment van crisis om zichzelf neer te zetten als voorvechter van de vrijheid van meningsuiting, iemand die durft te zeggen wat mainstream journalisten niet durven. Dit zal haar ongetwijfeld extra krediet opleveren bij bepaalde doelgroepen die haar zien als een ‘echte’ journalist.’

Kun je op basis van je onderzoek een definitie geven van journalistiek?

‘Er wordt voortdurend gediscussieerd over wat journalistiek precies inhoudt. Hoewel er bepaalde normen en waarden zijn, blijft er binnen die kaders ruimte voor debat over welke aspecten belangrijker zijn. Dat maakt het misschien een onbevredigend antwoord, maar mijn onderzoek laat juist zien hoe lastig het tegenwoordig is om eenduidig te bepalen of iemand wel of niet een journalist is.

‘Het is daarom belangrijker om te kijken naar wat journalisten of degenen die zichzelf als journalist presenteren, daadwerkelijk doen. In mijn scriptie noem ik het voorbeeld van een Palestijnse burger die video’s deelt van wat er in de Gazastrook gebeurt. Is deze persoon een journalist of is het gewoon iemand die een video op Instagram deelt? Als ik eerlijk ben, zou ik zeggen dat die persoon geen journalist is, maar het maken van die video is wel journalistiek.’

Waarom is je onderzoek maatschappelijk interessant?

‘Mijn onderzoek daagt mensen uit om verder te kijken dan de traditionele opvattingen over journalistiek. Vroeger was het vanzelfsprekender om bepaalde instituten zoals de krant te vertrouwen. Maar vandaag de dag is het essentieel om kritischer om te gaan met de informatie die we consumeren.

‘In een wereld waar informatie overal beschikbaar is, draait het om de betekenis die eraan wordt gegeven. Hier ligt de kern van de journalistieke rol: journalisten bepalen wat belangrijk is en helpen ons te begrijpen wat die informatie voor ons betekent.

‘Stel dat de inflatie stijgt. In theorie kan iedereen de financiële analyses in een overheidsrapport raadplegen. Maar journalisten hebben de taak om uit te leggen: ‘Dit is wat er gebeurt, dit is wat het voor jou betekent, en dit zijn de oorzaken en gevolgen.’ Dat is de essentie van journalistiek: betekenis geven.’

_Advertentie.