Het jaar afsluiten met de Top 2000: ‘Muziek geeft houvast in onzekere tijden’

Het is een ritueel aan het eind van het jaar, de Top 2000. Socioloog Bram Peper is in zijn vrije tijd een fanatiek dj en een groot fan van de lijst der lijsten. Wat maakt het jaarlijkse muzikale aftelmoment volgens hem zo populair?

‘Anywhere the wind blows….’ ‘Boing,’ klinkt de gong nog zachtjes en dan begint het aftellen naar het nieuwe jaar. ‘Tien, negen, acht, …drie, twee, één. Gelukkig nieuwjaar!’ In veel Nederlandse huiskamers verlopen de laatste momenten van het oude jaar, voor het vuurwerk echt losbarst, volgens hetzelfde beproefde stramien. De Top 2000 is de traditionele collectieve opmaat naar twaalf uur, want muziek verbindt.

Katalysator

Het aftellen begint zelfs al met kerst. ‘Tijdens deze donkere dagen zitten we wat vaker te mijmeren over het jaar dat bijna achter ons ligt en het leven in het algemeen. In de wintermaanden voel je je misschien een beetje verloren,’ denkt Peper.

‘Herinneringen kunnen een verbondenheid met anderen geven. En een liedje dat je hoort, kan je terug slingeren naar een paar bepaalde periode, waarbij je ineens terugdenkt aan bepaalde mensen of situaties. Muziek is een hele sterke katalysator om bepaalde herinneringen of emoties weer op te roepen.’

Jongeren

Hoewel in de Top 2000 veel klassieke pop- en rocknummers staan, heeft de lijst veel jonge luisteraars. Peper: ‘De meeste luisteraars vallen in de categorie van dertig tot zestig jaar, dat is natuurlijk de doelgroep van Radio 2. Maar jongeren luisteren ook naar de Top 2000. En ze stemmen helemaal niet zo veel moderner of progressiever dan ouderen.

‘Als je nu een student bent van een jaar of twintig, dan zat je tien jaar geleden misschien naast je ouders in je pyjama met gekamde haartjes naar de Top 2000 luisteren. Toen stond Bohemian Rhapsody ook al op nummer één, en dat is voor sommigen een vorm van nostalgie. Als je naar de Top 2000 luistert, dan hoort daar traditioneel Bohemian Rhapsody bij.’

Nostalgie

Peper probeert het verschijnsel nostalgie wetenschappelijk te duiden. Hij schreef het hoofdstuk Dan wordt geluk weer heel gewoon. Nostalgie, onzekerheid en het verlangen naar verandering met collega-socioloog Peter Achterberg in het boek Nieuwe zekerheden in onzekere tijden.

Peper: ‘Nostalgie is het terugverlangen naar een bepaalde tijd. Dat verschijnsel werd een paar eeuwen geleden voor het eerst beschreven door een Zwitserse arts, als een ziektebeeld. Hij zag het vooral bij zeelieden en soldaten als een pijnlijk verlangen naar huis, dus naar een bepaalde plaats. Nu noemen we dat heimwee. Nostalgie kreeg een andere betekenis en werd een verlangen naar vroeger,’ aldus Peper. ‘Verlangen naar een bepaalde tijd’.

‘Heimwee is te genezen door terug te gaan naar de plaats waar je naar verlangt. Maar terugkeren naar een bepaalde tijd is lastiger. Destijds benadrukte de Zwitserse arts vooral de negatieve gevolgen van nostalgie, met name de lichamelijke gebreken. In de afgelopen eeuw hebben we nostalgie omgevormd tot vooral een positief gevoel.’

Houvast

Mensen kunnen nostalgie ook ervaren als een medicijn tegen anomie, een term uit de sociologie die verwant is aan het begrip vervreemding. Peper: ‘Anomie ontstaat als mensen het gevoel krijgen dat niet meer duidelijk is wat er goed en fout is, of welke regels er gelden in de samenleving. Dat verschijnsel doet zich voor in tijden van snelle veranderingen.

‘Corona is een goed voorbeeld, of de oorlog in Oekraïne. En het zijn nogal onzekere tijden voor jongeren met een studieschuld of met weinig kansen op de huizenmarkt. Dan zoeken mensen naar een houvast in vertrouwde en herkenbare dingen. Muziek kan een herbevestiging zijn van wie je bent in de samenleving, het is een houvast, een rots in de branding.’

Revival van revivals

Zelf heeft Peper, die naast wetenschapper ook dj is, mooie herinneringen aan de zwarte soulmuziek van de jaren zeventig. Peper: ‘De eerste vrijdag na oudjaar draaien we in mijn radioprogramma altijd platen die niet in de Top 2000 staan. En ieder jaar wordt het pijnlijker dat grote zwarte artiesten er niet meer in komen. Dat is jammer, want zwarte muziek is de bakermat van veel hedendaagse muziek.

De Top 2000 kent een behoorlijk aantal vaste klassiekers, maar ziet er dus toch ieder jaar iets anders uit. ‘Het grappige is dat popmuziek zichzelf elke vijftien of twintig jaar herhaalt,’ zegt Peper. ‘Een jaar of twintig geleden ontstonden de 80’s en 90’s party’s, en in de jaren tachtig werd soul uit de 60’s weer populair door de reclames van een spijkerbroekenmerk, met Reet Petite van Jackie Wilson en My Baby Just Cares For Me van Nina Simone.’

Waren het toen vooral radio en televisie, nu zorgen ook andere media voor oplevingen. Peper: ‘Door de serie Stranger Things werd de veertig jaar oude klassieker Running Up That Hill van Kate Bush populair onder jongeren. En ook games als Grand Theft Auto en sociale media als TikTok zijn nu heel belangrijk in het opnieuw in de spotlight zetten van oudere nummers.’

_Advertentie.