Volwassen zijn, of je volwassen voelen? Dat is de vraag

Als je achttien jaar wordt, ben je voor de wet ineens volwassen. Maar vóel je je dan ook volwassen? En wat is volwassenheid precies? Ontwikkelingspsycholoog Lisanne de Moor onderzoekt het proces van volwassen worden. Daarbij kijkt ze vooral naar de persoonlijke ervaring. ‘We spiegelen ons aan anderen.’

Je bent wettelijk volwassen op je achttiende, maar maatschappelijk gezien heb je dan nog een eindje te gaan. Want dan begint voor jongvolwassenen het serieuze leven van afstuderen, werken en (de zoektocht naar) een vaste relatie. Maar als je klaar bent met je studie, is dan ook de volwassenheid bereikt?

Lisanne de Moor van Tilburg School of Social and Behavioral Sciences (TSB) denkt van niet: ‘Volwassenheid is voor een belangrijk deel cultureel bepaald. Vroeger ging je rond je achttiende werken, trouwen en een gezin stichten. Maar jongeren van nu zijn helemaal nog niet mee bezig met huisje-boompje-beestje.’

‘Levensfasen als volwassenheid zijn vooral maatschappelijke categorieën, stelt De Moor: ‘Kijk maar naar onze ideeën over de puberteit. Honderd jaar geleden bestond dat verschijnsel nog niet.’

Identiteitsontwikkeling

Wanneer ben je dan echt volwassen, volgens psychologen? ‘Het is een leuke vraag, want het idee schuift alsmaar op,’ zegt ontwikkelingspsycholoog De Moor die zich vooral richt op de ontwikkeling van identiteit: ‘Als je zelf vijftien jaar bent, dan vind je mensen van achttien al echt volwassen. Maar zodra je dat zelf bent, dan denk je daar vaak toch anders over.’

Bij onderzoek naar de ontwikkeling van persoonlijkheid kijken psychologen vaak naar persoonlijkheidstrekken, zoals emotionele stabiliteit of ordelijkheid, kenmerken die je ‘redelijk objectief’ kunt meten. De Moor: ‘Maar bij onderzoek naar identiteitsontwikkeling vragen we respondenten zélf hoe zij zich zien. En dat geeft een ander beeld.

‘We richten ons in ons onderzoek op de verhalen die mensen over zichzelf vertellen. Wie ben ik en hoe ben ik zo geworden?’ zegt De Moor: ‘En we kijken naar levensgebeurtenissen, om te zien of die ervaringen impact hebben gehad op de ontwikkeling van je identiteit en persoonlijkheid.’

Rol van de omgeving

En dat is maar één kant van het verhaal, want identiteitsontwikkeling is ook een sociaal proces, waarbij de mening van anderen eveneens een belangrijke rol speelt, aldus De Moor. Wat vinden anderen van jou? Hoe reageren ze op jou, en hoe denk jij dat anderen over jou denken?

‘Dat is een proces waarbij jouw indrukken een rol spelen, waarbij je jouw houding en gedrag afstemt op de mensen in je omgeving,’ stelt De Moor: ‘Het is in principe een proces dat zich intern afspeelt, maar de afspiegeling met de sociale omgeving is daar een wezenlijk onderdeel van.’

Imposter syndroom

Hoewel die ontwikkeling bij iedereen anders verloopt, zijn er ook fasen die bijna iedereen doormaakt, zoals de overgang van school of studie naar het vinden van een baan. Wat doet dat met jongvolwassenen? De Moor: ‘Ik begeleid studenten die klinisch werk willen doen. Ze moeten dan bijvoorbeeld therapie geven aan mensen, terwijl ze kortgeleden nog in de schoolbanken zaten. Dat kan een grote invloed hebben op je identiteitsontwikkeling.

‘En zelf herinner ik me dat ik hier nog maar pas werkte en weleens dacht: Ik ben maar een paar jaar ouder dan de studenten die hier zitten,’ kijkt De Moor terug. ‘Dan bekroop me wel eens het imposter syndroom; bang dat ze dingen zouden vragen waar ik geen antwoord op zou hebben.’

In zulke gevallen kan het dan best even duren voor je weer het gevoel hebt dat je op je plaats zit, en het gevoel hebt dat je wat volwassener bent geworden.

Grote illusie

Psychologen zijn het er wel over eens dat volwassenheid geen vast beginpunt in iemands leven heeft. Persoonlijkheid en identiteit blijven zich ontwikkelen. Ook nadat je klaar bent met studeren en zelfs na je veertigste. De Moor: ‘Het is ook vrij normaal dat mensen rond hun vijfentwintigste nog niet alles op een rijtje hebben over wie ze zijn en wat ze willen met de rest van hun leven.

‘Want het gevoel van volwassen zijn zit ook deels in de sociale vergelijking,’ stelt De Moor: ‘Als je jong bent denk je al snel: andere mensen lijken zo zeker van hun zaak, en ik weet het allemaal nog niet. En dat is natuurlijk een grote illusie.

‘Dat is het verhaal dat je aan jezelf vertelt en dat gaat onderdeel uitmaken van je identiteit. We vullen het voor anderen in: diegene aan wie je je spiegelt heeft al wel een baan of een huis. Maar als je het aan degene zelf zou vragen, zou hij of zij zeggen: ik weet het eigenlijk ook nog niet.’

Doorgroeien

‘En dat hoeft ook nog niet,’ denkt De Moor. ‘Je hoeft je nog niet volwassen te voelen als je een jaar of vijfentwintig bent. Het is prima als je denkt dat alles dan op zijn plek valt, maar voor hetzelfde geld kijk je vijf jaar later terug op die periode en denk je: ik was toen nog echt niet volwassen.

‘Het is dus niet zo dat je aan jezelf moet gaan twijfelen omdat je nog niet op je plek zit, zegt De Moor. ‘Waar het om gaat is dat je kijkt naar wat je wel al hebt bereikt, en dat je je richt op de mogelijkheden die je hebt om nog door te groeien.’