De ramadan wordt veelvuldig nageleefd, maar het katholieke vasten is bijna verdwenen. Hoe komt dat?

Geen vlees, geen snoep of helemaal niet eten en drinken. Het rituele vasten komt voor bij religies over de hele wereld, al verschillen de gebruiken en periodes sterk van elkaar. Dit jaar vallen de islamitische en de christelijke vastenperiodes toevallig samen. Univers vroeg aan cultuurtheoloog Frank Bosman: wat hebben beide rituelen met elkaar gemeen?

Sommige oudere katholieken kunnen zich nog het vastentrommeltje herinneren. Daar stopten kinderen al hun snoep in tijdens de vastentijd, tot de paastijd was aangebroken. Daar mocht je als kind dan veertig dagen lang niet aankomen – een eeuwigheid voor een kind.

De van oudsher katholieke rituelen zijn inmiddels in de vergetelheid geraakt. Heel anders is de beleving van de ramadan. Het is een, ook in Europa, bekend verschijnsel waar grote groepen moslims aan meedoen. De ramadan lijkt inmiddels bekender dan zijn christelijke tegenhanger.

Geseculariseerd

‘Nederland is een geseculariseerd land,’ zegt Frank Bosman, als cultuurtheoloog verbonden aan Tilburg University. ‘De van oorsprong ‘eigen’ christelijke rituelen en gebruiken zijn sinds de jaren zestig verdwenen uit ons blikveld en daarmee uit ons collectieve geheugen.’

Tegelijk wordt het Suikerfeest door sommige Nederlanders omarmd als een multicultureel gebruik. Bosman: ‘Deze geseculariseerde Nederlanders zijn gefascineerd door die vreemde religie, wiens aanhangers zich zo vol overtuiging lijken te werpen op de naleving van hun religieuze gebruiken.’

Identiteit

Want moslims in Nederland voelen zich in het algemeen meer betrokken bij hun gemeenschap, en dus ook bij de rituelen en praktijken binnen hun groep. ‘Die gedeelde rituelen en praktijken zorgen op hun beurt weer voor meer hechting binnen de gemeenschap,’ denkt Bosman.

Voor Nederlandse moslims speelt mee dat deelname aan de ramadan een bevestiging van de eigen identiteit is, ook naar de buitenwereld. ‘Meedoen aan de ramadan laat duidelijk zien dat je moslim bent,’ zegt Bosman, ‘Het laat zien dat je staat voor je geloof en het ook uitdraagt.’

Onthouding

‘Vasten is niet alleen voor katholieken en moslims belangrijk. Het is een universeel religieus ritueel,’ zegt Bosman. ‘Gelovigen ontzeggen zich eten, drinken of andere plezierige zaken om dichterbij bij God en de medemens te komen. In alle religies wordt vasten geassocieerd met soberheid en inkeer.’

En elke religie heeft andere vastenrituelen. Maar alle tradities hechten grote waarde aan het geestelijke aspect. Vasten gaat over vrijwillige onthouding van materiële zaken. Vrome moslims ontzeggen zich eten en drinken gedurende de dagen van de ramadan, terwijl rooms-katholieken minderen met luxeproducten zoals vlees, tabak, alcohol of snoepgoed. 

Lichaam en geest

Bij het vasten gaat het om het disciplineren van het lichaam, waardoor ook de geest discipline wordt bijgebracht. Op die manier kun je je als gelovige afwenden van leuke, maar vaak triviale zaken, en je richten op de liefde en aandacht voor de naasten en God, zegt Bosman.

Het is voor gelovigen een middel om zich op het hogere, het goddelijke te concentreren, aldus Bosman. ‘Door het vasten willen gelovigen hun relatie met God, en ook met hun medemens verbeteren. Je hebt meer tijd en aandacht voor God en de ander, dan voor jezelf en je eigen genot of behoefte.’

Feest

Beiden vastenperiodes eindigen in een groot feest, waarbij eten en drinken niet toevallig ook een rol spelen: bij rooms-katholieken is dat het Paasfeest, bij de moslims is dat Eid-al-fitr, het Suikerfeest. Dit jaar valt de ramadan toevallig deels samen met de vastentijd van veertig dagen voor Pasen. Het Suikerfeest wordt dit jaar rond 30 en 31 maart gevierd en Pasen drie weken later op 20 en 21 april.

Met de feesten willen de gelovigen niet het vasten teniet te doen, door zich weer over te geven aan overvloed, want: ‘Je vast niet om te vasten,’ zegt Bosman stellig. ‘Je vast om je ergens op voor te bereiden, om jezelf te herbronnen, opnieuw te focussen op wat echt belangrijk is in het leven. Het is een tijdelijk hulpmiddel en het moet dus ook weer ‘onderbroken’ worden om zijn helende functie te blijven behouden.’ 

Geluksgoeroes

De laatste tijd krijgt vasten ook veel aandacht buiten de traditionele religies om, vooral online. ‘De nadruk op reinigen door vasten komt ook voor bij allerlei geluksgoeroes en internetklaplopers, zegt Bosman. ‘Zij geven zonder enige relevante voorkennis via TikTok en YouTube zogenaamde gezondheidsadviezen die je eerder ziek dan beter maken.’

Moderne varianten van het vasten als Stoptober en Dry January hoeven op zich niet verkeerd te zijn. Ze kunnen mensen helpen van hun slechte gewoontes af te komen en zich te richten op een gezondere levensstijl, denkt Bosman.

‘Maar het verschil met het traditionele vasten is, dat voor gelovigen het vasten geen doel op zich is,’ zegt Bosman. ‘Vasten is een hulpmiddel op zoek naar een hoger doel, namelijk gericht op het verbeteren van de relatie met de medemens en met God. Dat laatste element speelt bij moderne varianten natuurlijk niet of nauwelijks een rol.’

_Advertentie.