Het leven op de Caribische eilanden is duur: ‘Bijstand werd lager gehouden dan in Nederland’

Bonaire, Sint-Eustatius en Saba: aan de andere kant van de wereld leven veel Nederlanders in armoede. Lange tijd bleef de bijstand er laag, maar in 2024 kwam daar verandering in. Voormalig rechtenstudent Bregje Wijbrans onderzocht hoe dit kon en wat dit voor de eilandbewoners betekent.

Waar gaat je scriptie over?

‘Op de BES-eilanden is de armoede schrijnend en wijdverspreid. In 2022 leefde nog 40% van de bevolking onder de armoedegrens. Een recent rapport uit 2023 van een commissie die het bestaansminimum op de eilanden onderzocht, kwam tot een vergelijkbare schatting: 30 tot 40% van de inwoners leeft in armoede (in Nederland was dat 3,1 procent van de bevolking, red.). Een groot deel van de bevolking heeft moeite om in de basisbehoeften te voorzien.

‘In mijn onderzoek heb ik specifiek gekeken naar de verschillen in bijstandswetgeving. Wat daarbij opvalt, is dat de Nederlandse Participatiewet, die in Nederland geldt, en het Besluit Onderstand BES, de wetgeving voor bijstand op de eilanden, in grote lijnen op elkaar lijken. Hoewel er enkele kleine verschillen zijn, komen veel bepalingen overeen.

‘Het grootste verschil zat echter lange tijd in het niveau van de uitkeringen. De bijstand in Caribisch Nederland (de onderstand, red.) lag structureel veel lager dan in Europees Nederland, waardoor mensen op de eilanden nauwelijks konden rondkomen. Dit veranderde in 2024, het jaar waarin ik mijn scriptie schreef.

‘Net voor mijn onderzoek werd een belangrijke wijziging doorgevoerd: het niveau van de onderstand werd fors verhoogd. Sindsdien is de onderstand gelijkgesteld aan het berekende bestaansminimum, oftewel het bedrag dat nodig is om in de kosten van levensonderhoud te voorzien. In theorie zou de onderstand nu dus eindelijk toereikend moeten zijn.’

Kun je op de eilanden met hetzelfde bedrag rondkomen als in Nederland?

‘Door de geografische ligging is de lokale voedselproductie beperkt, en de meeste producten moeten worden geïmporteerd. Dit leidt tot hogere kosten van levensonderhoud dan in Nederland.

‘Artikel 132a, lid 4 van de Nederlandse Grondwet biedt de mogelijkheid om onderscheid te maken in wetgeving tussen Europees en Caribisch Nederland, als ‘bijzondere omstandigheden’ daar aanleiding toe geven.

‘Je zou dus juist verwachten dat de onderstand op de BES-eilanden hoger is vastgesteld dan de bijstand in Nederland, gezien de hogere kosten van levensonderhoud. Toch gebeurde jarenlang het tegenovergestelde.’

De bijstand op de BES-eilanden was dus lange tijd te laag. Was dat een politieke keuze?

‘Ja. Uit mijn onderzoek blijkt dat de onderstand op de BES-eilanden jarenlang systematisch lager is gehouden dan de bijstand in Nederland. In het verleden hebben de eilanden vaak weinig politieke aandacht gekregen en werden ze geregeld beschouwd als een financiële last voor Nederland. Dit sentiment lijkt bij sommige politieke partijen nog steeds een rol te spelen.

‘Toch is het niveau van de onderstand door de wetgever nu niet simpelweg gelijkgetrokken met het bijstandsniveau in Europees Nederland, maar extra verhoogd. Omdat het leven op de eilanden duurder is.’

Wat hoop je met jouw scriptieonderzoek te bereiken?

‘Ik hoop natuurlijk dat de verhoging van de onderstand een positieve verandering teweegbrengt. Maar het aantal mensen dat deze uitkering ontvangt is relatief klein, ongeveer 900 personen. De meerderheid van de bevolking die in armoede leeft, heeft gewoon werk. Daarom zal de verhoging van het minimumloon waarschijnlijk een grotere impact hebben op de levensstandaard op de eilanden.

‘Wat ik vooral hoop, is dat mijn masterscriptie bijdraagt aan meer bewustwording over de situatie op de BES-eilanden. Er is weinig onderzoek naar gedaan en de interesse vanuit de Nederlandse samenleving is beperkt. In de media wordt zelden aandacht besteed aan de eilanden.

‘En ik heb soms het gevoel dat veel Nederlanders zich er niet eens bewust van zijn dat Nederland verder reikt dan de grenzen met Duitsland, België en de Noordzee. Dat ons land ook een deel kent met een tropisch klimaat, witte stranden en koraalriffen, duizenden kilometers hier vandaan.’

_Advertentie.