Wanneer komt er witte rook? Vijf vragen over het conclaaf en de nieuwe paus

De ogen van de wereld zijn gericht op de schoorsteen van de Sixtijnse Kapel, in afwachting van van dat ene teken: witte rook. Achter gesloten deuren stemmen 133 kardinalen op een opvolger van Paus Franciscus. Maar wie zijn die mannen in het rood, hoe werkt het conclaaf en wie maakt kans om de nieuwe paus te worden? Frank Bosman, cultuurtheoloog aan Tilburg University, beantwoordt vijf vragen over wat er in Vaticaanstad staat te gebeuren.

Wie zijn de kardinalen?

‘Die mannen in het rood, ofwel de kardinalen, zijn hoge geestelijken in de Katholieke Kerk. Samen vormen ze het College van Kardinalen. Paus Franciscus heeft 109 van de 133 aanwezige en kiesgerechtigde kardinalen zelf aangesteld. Zij mogen hun stem uitbrengen op een nieuwe paus en zijn ook de kanshebbers op het ambt. Kardinalen ouder dan tachtig jaar mogen niet meedoen aan het conclaaf. Het woord conclaaf betekent ‘onder de sleutel’, dus de verkiezing wordt afgesloten. De kardinalen moeten al hun elektronische apparatuur inleveren. Ze mogen geen televisie kijken, geen kranten lezen, niet telefoneren. Allemaal om invloeden van buiten af te wimpelen.’

Hoe wordt de nieuwe paus gekozen?

‘Tijdens het conclaaf zijn er stemrondes. Elke kardinaal mag een naam opschrijven. Dat mag in principe elke gedoopte katholieke man zijn, maar in praktijk kiezen ze altijd iemand onder henzelf. Al die namen worden in een kelk gestopt. Een paus moet een tweederde meerderheid van de stemmen krijgen. Als niemand een tweederde meerderheid heeft behaald, dan worden alle briefjes verbrand en komt er zwarte rook uit de schoorsteen.’

Hoe zit het nou met die witte rook?

‘Als er zwarte rook komt, dan is het nog duister wie de paus wordt. Is er witte rook, dan is er licht. Als een kardinaal de tweederdemeerderheid haalt en zijn benoeming aanvaardt, dan worden de stembriefjes ook verbrand. Dit keer met andere chemicaliën, zodat er witte rook uit de schoorsteen van de Sixtijnse Kapel opstijgt. Vroeger gebruikten ze stro om het verschil in rookkleur te maken, maar dat leverde vaak verwarring op. Tegenwoordig is het chemisch goedje veel duidelijker.’

Kan er een jonge, vrouwelijke of paus van kleur komen?

Een vrouwelijke paus zit er niet in, vertelt Bosman. ‘De regels schrijven voor dat het om een man moet gaan, vrouwen kunnen immers geen diaken, priester of bisschop worden in de Rooms-Katholieke Kerk. Dat maakt een vrouwelijke paus onmogelijk. Een jonge paus kan wel. Al is jong dan wel weer relatief. In pauselijke termen betekent dat begin zestig. Een paus van kleur behoort ook tot de mogelijkheden. Paus Franciscus heeft relatief veel kardinalen aangesteld uit de Global South, dus uit Afrika, Azië en Zuid-Amerika. Het zwaartepunt van de kerk ligt allang niet meer in Europa. De meeste Katholieken wonen tegenwoordig in het Zuiden.’

Wat betekent de paus voor katholieke universiteiten zoals Tilburg University?

‘Je hoopt natuurlijk dat de paus een inspiratiebron kan zijn. Niet alleen voor katholieken, maar ook voor academici en academische studenten van onze eigen universiteit. Als het gaat over zaken zoals klimaat, vluchtelingen en rechtvaardigheid in de wereld denk ik dat dit voor alle studenten relevant is. De faculteit theologie kijkt natuurlijk met extra belangstelling naar het kiezen van een nieuwe paus.’