Amerikaanse Kai Matus (22) keert na afstuderen niet terug naar de VS: ‘Transmensen zijn er niet veilig’

Voor Kai Matus (22) is er een einde gekomen aan zijn Tilburgse studententijd. De Liberal Arts and Sciences-student studeerde onlangs af en verliet Nederland. Hij ging niet terug naar de VS, waar nieuwe transgenderwetgeving hem buitensluit. In gesprek met Univers blikt hij terug op jeugd en studietijd.

‘Vanaf jonge leeftijd voelde ik dat ik niet paste in de categorie ‘vrouw’. Ik wist niet meteen wat ik wel was, maar ik wist zeker: ik ben dit niet. Ik ben geboren in de Verenigde Staten en rond mijn twaalfde naar de Filipijnen verhuisd. In die periode kwam ik op school uit de kast als gender-nonconform. Veel mensen namen me toen niet serieus omdat ik pas twaalf jaar oud was. Maar ik bleef consistent in hoe ik me voelde.

‘Toen de puberteit begon en mijn lichaam vrouwelijke kenmerken ontwikkelde, verslechterde mijn mentale gezondheid snel. De groeiende genderdysforie – het diepe gevoel van onbehagen dat iemand ervaart als geboortegeslacht en genderidentiteit niet overeenkomen, maakte me duidelijk: dit lichaam, deze naam, dit sociale plaatje, is niet wie ik ben.

‘Mijn roepnaam, Kai, was mijn officiële tweede naam’

‘In 2018 of 2019 kreeg ik mijn eerste borstbinder. Ik kleedde me al jaren vrij genderneutraal met een wijd T-shirt en broek, maar het effect van die binder was onbeschrijfelijk. Ik herinner me dat ik lachte toen ik hem voor het eerst droeg, het voelde zó goed. Ik dacht: Dit klopt. Dit is wie ik ben. Daarna begon ik YouTube-video’s te kijken van mensen die hun transitie deelden. Ik vroeg me af: Wil ik dit ook? Wat betekent dit voor mij?

‘Mijn roepnaam, Kai, was mijn officiële tweede naam. Op school noemden mensen me al zo: deels uit gemak, omdat ik een klasgenoot had met dezelfde voornaam. Daardoor voelde het veranderen van mijn naam als iets natuurlijks: het was er al. Ik hoefde mijn deadname (de voornaam die iemand bij geboorte meekreeg) niet los te laten; ik hoefde hem alleen maar achter me te laten. En dat voelde bevrijdend.’

Uit de kast bij ouders

‘Toen ik op school al Kai werd genoemd, was ik thuis nog niet uit de kast. Mijn ouders waren niet heel betrokken bij mijn schoolleven, dus de naam en identiteit die ik daar had, kwamen nauwelijks bij hen terecht. Mijn moeder had wel gemerkt dat ik me steeds minder vrouwelijk begon te kleden.

‘Zonder dat ik iets aan haar verteld had, vertelde ze aan de hele familie dat ik lesbisch was. Ze bedoelde het niet negatief – ze heeft daar geen problemen mee – maar het was gewoon niet waar. En het liet zien hoe weinig ze echt luisterde.

‘Mijn vader was vanwege zijn werk vaak weg, waardoor ik hem in mijn tienerjaren weinig zag. Tijdens de pandemie kwamen we allemaal thuis te zitten, iets wat ongebruikelijk was in ons gezinsleven. In die periode kwam ik uit de kast als transgender. Ik kreeg gesprekken met een gendertherapeut en endocrinoloog, we deden bloedonderzoek, en ik vertelde mijn ouders dat ik graag testosteron-injecties wilde.

‘Zonder dat ik iets aan mijn moeder verteld had, vertelde ze aan de hele familie dat ik lesbisch was’

‘Wat volgde was een moeizame, emotioneel manipulatieve situatie. Mijn vader zei: ‘Ik noem je alleen Kai als je iets doet wat ik goed vind. Als je iets doet wat ik niet goedkeur, noem ik je gewoon weer bij je oude naam.’

‘Mijn moeder deed iets soortgelijks. Ondanks dat ze wist dat iedereen me Kai noemde, bleef zij mijn deadname gebruiken, tenzij ik iets ‘goeds’ had gedaan. Het ging zelfs zover dat ze dingen als testosteron-injecties lieten afhangen van huishoudelijke taken: ‘Als je het huis goed schoonmaakt en mijn laarzen poetst, dan mag je een prik.’ Alsof mijn identiteit een beloning was en niet iets vanzelfsprekends.’

Geen plek in Nederland, geen veiligheid in de VS

‘In Nederland voelde ik me voor het eerst écht veilig. Ik durf met drag-make-up op naar de supermarkt te gaan zonder bang te zijn voor geweld. Dat is fantastisch. Maar helaas is het voor mij financieel en medisch niet haalbaar om hier te blijven. Door gezondheidsomstandigheden heb ik soms een rolstoel nodig, op andere dagen gebruik ik – afhankelijk van hoe het met me gaat – een rollator of wandelstok. Door mijn beperking is het lastig om een baan te vinden en dat maakt mijn situatie extra onzeker.

‘Terugkeren naar de Verenigde Staten is geen optie. Door een uitvoerend bevel dat op 20 januari 2025 – de eerste dag van Trumps nieuwe ambtstermijn – werd ondertekend, is mijn paspoort ongeldig verklaard. Dit komt doordat mijn geslachtsvermelding in mijn paspoort is aangepast van vrouw naar man. Zodra ik door de douane ga en mijn paspoort officieel wordt gescand, kan ik gearresteerd worden wegens het gebruik van een ‘ongeldig’ identiteitsdocument.

‘Ik durf met drag-make-up op naar de supermarkt te gaan zonder bang te zijn voor geweld. Dat is fantastisch’

‘Maar zelfs als ik niet gearresteerd word bij aankomst, word ik in de VS structureel uitgesloten omdat wetgeving snel verandert. Zo zijn transmensen hun wettelijke bescherming kwijt. Documenten worden afgewezen of niet verwerkt, medische zorg mag geweigerd worden op basis van religieuze of persoonlijke overtuiging, en werk, huisvesting of overheidsdiensten kunnen zonder reden geweigerd worden. Als persoon met een beperking ben ik nóg kwetsbaarder. In elk denkbaar scenario ben ik onveilig.’

Costa Rica

‘Omdat ik niet in Nederland kan blijven en de Verenigde Staten geen veilige optie zijn, ben ik onlangs naar Costa Rica verhuisd. Mijn ouders wonen hier en hoewel de situatie voor transpersonen in Costa Rico ook verre van perfect is, wordt mijn juridische geslachtsvermelding tenminste erkend. Dat is, voor nu, genoeg. Costa Rica biedt me in elk geval de mogelijkheid om mijn leven opnieuw op te bouwen, in relatieve veiligheid.

‘Het is moeilijk om afscheid te nemen, want mijn tijd aan de universiteit is ontzettend waardevol geweest. Mijn vrienden hebben beloofd dat we contact houden. Er zijn in Tilburg zoveel mooie momenten geweest waar ik intens van heb genoten. Dit was zonder twijfel het gelukkigste hoofdstuk van mijn leven, omdat ik me hier het meest mezelf heb gevoeld.’