‘Hey, lekker wijf! Niet zo zeiken, ik geef je een compliment’

Wanneer is een opmerking als ‘lekker wijf’ een compliment en wanneer wordt het grensoverschrijdend? Wat onschuldig lijkt, krijgt een heel andere lading afhankelijk van wie het zegt, en hoe en wanneer, stelt Univers-redacteur Anne Grefkens: ‘Soms geniet ik ervan als iemand me ‘een lekker wijf’ noemt.’

‘Het is toch gewoon een compliment als ik ‘lekker wijf’ zeg?,’ zegt de man die naast me staat. Vijf minuten eerder was hij ongevraagd aan tafel komen staan, om een gesprek te onderbreken tussen een vriendin en mijzelf. De geur van bier die uit zijn mond komt, kan ik maar moeilijk negeren. Met elk woord dat hij uitspreekt, lijkt hij zijn kruk namelijk dichter naar ons toe te schuiven. Hoewel wij niet zitten te wachten op een gesprek, slaagt hij er moeiteloos in om onze verveelde blikken te ontwijken.

Toch besluit ik hem niet te onderbreken. Soms is het makkelijker (lees: beter voor je eigen humeur) om niet elke man te wijzen op zijn onbeschofte gedrag. Want laten we eerlijk zijn: als ik op elke nare online comment, seksistische opmerking tijdens een verjaardagsfeestje of ongevraagde fluit op straat moest reageren, zou ik er een fulltime baan aan overhouden. En die is, voor alle duidelijkheid, onbetaald.

Daarom laat ik mijn wijn langzaam in het glas ronddraaien en bijt ik in de tussentijd op mijn tong. Maar na vijf minuten – mede dankzij de opmerking dat hij ‘liever neukt zonder condoom’ – is de grens bereikt.

‘Als je het niet erg vindt, zet ik dit gesprek liever zonder jou voort,’ zeg ik rustig, maar beslist. Als door een wesp gestoken kijkt de man ons verslagen aan, in zijn ogen een verwarde blik: dit was toch een gezellig gesprek?

Grensoverschrijdend?

‘Was dit nou een flirtpoging of probeerde hij ons te intimideren?,’ vraag ik aan mijn vriendin nadat de man eindelijk onze tafel heeft verlaten. ‘Wat mij vooral verbaast, is hoe vanzelfsprekend hij het vindt om zulke taal uit te slaan,’ antwoordt ze. ‘Alsof ‘lekker wijf’ iets is om dankbaar voor te zijn.’

Daarmee slaat ze de figuurlijke spijker op zijn kop. In zijn ogen had de man alleen maar een compliment gegeven. En daar hoort, in zijn logica, een glimlach of ‘dankjewel’ bij. Geen verzoek om de tafel te verlaten.

Maar wanneer is een ‘compliment’ een écht compliment? Wie bepaalt dat eigenlijk? En mogen we – zoals Promenade-grootheid Ton Kas op satirische toon beweert – ‘niet eens meer flirten?’

Spreken is doen

Diezelfde avond op de fiets naar huis blijft het incident door mijn hoofd spoken. Waarom vind ik de woorden ‘lekker wijf’ die de onbekende man uitsprak zo ongepast? En waarom is dat niet áltijd het geval? Sterker nog: soms vind ik het best wel ‘leuk’ om zo genoemd te worden. Zoals toen een voormalige scharrel eens zacht in mijn oor ‘Je bent een lekker wijf’ fluisterde, waardoor ik bijna opsteeg van geluk.

Deze vraag doet me denken aan de Speech Act Theory van de Britse filosoof J.L. Austin. Volgens hem is taal niet simpelweg het overbrengen van informatie: spreken is doen.

Austin maakt onderscheid tussen drie lagen van taalgebruik: de locutionary act (wat er letterlijk gezegd wordt), de illocutionary act (de bedoeling erachter) en de perlocutionary act (het effect op de luisteraar). De woorden ‘lekker wijf’ zijn in beide situaties identiek, dat is de locutie. Maar de bedoeling én het effect? Die verschillen als dag en nacht.

Context

Neem de situatie op het terras: mijn vriendin en ik zitten alleen aan een tafel, verdiept in ons gesprek. Een onbekende, duidelijk dronken man onderbreekt ons plotseling. Zonder aanleiding spreekt hij de woorden ‘lekker wijf’ uit. Is het een lompe flirt of – op z’n best – een ongemakkelijke manier om aandacht te trekken? We voelen ons in ieder geval niet op ons gemak.

Dat staat in scherp contrast met een intieme situatie met je partner. Hij noemt je ‘lekker wijf’, maar dit keer klinkt het speels en vertrouwd. Binnen deze relationele context zijn de woorden bedoeld als een oprecht en speels compliment. Het effect? Je voelt je begeerd en sexy.

Open deur

Ja, het klinkt misschien als een open deur. Natuurlijk maakt het uit wie wat zegt, wanneer en hoe. Ik hoor je denken: daarmee zeg ik niets nieuws. Toch is het belangrijk om de context steeds opnieuw aan te halen. Zeker als het in de praktijk keer op keer wordt genegeerd: bij het koffiezetapparaat, tijdens vrijmibo’s, in de voetbalkantine of op het terras.

Daar is het niet vaak de filosofische precisie die regeert, maar gelden er andere spelregels: wie een seksistische grap maakt, roept er meteen achteraan dat ‘dat het maar een geintje was’ en wie ‘lekker wijf’ zegt, bedoelt het zogenaamd als compliment.

Daarmee wordt de bedoeling van de spreker steevast heilig verklaard en het effect op de ontvanger achteloos weggewuifd. Precies daarom moeten we die open deur blijven intrappen, net zo lang totdat er niemand meer achteloos doorheen kan banjeren.

Mogen we nog flirten?

Mogen we dan nog wel flirten met volslagen onbekenden op een terras? Ja hoor, adem rustig door. De romantiek is nog niet doodverklaard door de filosofie. Flirten kan prima, zolang je illocutionaire bedoelingen niet verdacht veel lijken op territoriumgedrag.

Dankzij Austins theorie begrijpen we wanneer flirten voelt als een leuk spel en wanneer het ineens verandert in een ongemakkelijke aflevering van ‘Help, mijn terrasgenoot is een creep.’

Een vriendelijk compliment? Prima. Een onschuldige opmerking als ‘gezellige plek, hè?’ of de klassieke ‘Is die wijn een aanrader?’ Helemaal goed. En wil je graag bij iemand aan tafel schuiven, maar vind je het na de nodige borrels moeilijk om in te schatten of ‘je welkom bent’. Let dan op de reactie die jouw flirtmove bij de ander teweegbrengt.

Blijft het stil? Schuift je gesprekspartner haar stoel steeds een beetje verder van je af? Of geeft deze aan geen interesse te hebben? Neem dan je verlies en laat haar met rust.

Krijg je daarentegen wel een glimlach terug? Zoekt ook zij steeds oogcontact met jou en stelt ze continu vriendelijke vragen terug? Dan kan je vragen of je erbij kan zitten. Met een beetje geluk fluister jij over een paar weken in een intieme setting ‘lekker wijf’ in haar oor.