AI vragen op welke politieke partij je moet stemmen? Geen goed idee

Een chatbot die vertelt waar je bij de Tweede Kamerverkiezingen op moet stemmen? Volgens hoogleraar Tim Christiaens kent dat risico’s. ‘Denk zelf na over wat voor samenleving je wilt, dat kan AI niet voor jou doen.’

Nu de Tweede Kamerverkiezingen dichterbij komen, duiken overal de bekende stemhulpen weer op. Maar naast Stemkompas en Kieswijzer raadplegen sommige kiezers nu ook AI, zoals ChatGPT. Een simpele vraag: op welke politieke partij moet ik stemmen? Dit levert direct een antwoord op. Dat advies lijkt misschien overtuigend, maar is lang niet altijd ingebed in de juiste politieke context.

Misleidend en oppervlakkig advies

Dat begint onder andere bij de bronnen, die zijn volgens Tim Christiaens, hoogleraar aan Tilburg School of Humanities and Digital Sciences (TiSEM), problematisch. Een chatbot kan onder andere putten uit columns en opiniestukken. ‘Als de informatie uit opiniestukken komt, waar soms met cijfers wordt gegoocheld, dan geeft de chatbot een misleidend advies,’ vertelt Christiaens.

Vooral mensen met minder politieke kennis lopen hier dan het risico op een misleidend of oppervlakkig stemadvies.

Ook is er het sycophancy-probleem. Dat is de neiging van AI om gebruikers te bevestigen in hun overtuigingen. ‘Als je vertrekt vanuit een verkeerde opinie en de machine bevestigt dat keer op keer, dan beland je in een rabbit hole waar je moeilijk uit raakt,’ maakt Christiaens duidelijk. Dit benoemt de hoogleraar dan ook als een hoofdreden waarom AI geen neutraal stemadvies kan geven.

Verantwoordelijkheid uit handen geven

Waar Christiaens voor waarschuwt, is cognitive offloading: het uitbesteden van je denkproces aan technologie. ‘Het grootste risico is dat mensen hun verantwoordelijkheid uit handen geven en denken: de chatbot beslist wel waar ik op moet stemmen.’

Hierdoor denken kiezers zelf minder na over bepaalde politieke keuzes.  Ze baseren hun voorkeuren op de antwoorden die AI geeft in plaats van op hun eigen normen en waarden.

Christiaens denkt dat het beter is om bij de traditionele alternatieven te blijven, zoals het nieuws kijken of debatten volgen. Volgens hem is politiek niet hetzelfde als AI. Het gaat om het wereldbeeld achter een politieke partij, iets waar AI vaak niets van weet. Christiaens vertelt dat ‘politiek uiteindelijk gaat om zelf nadenken over wat voor samenleving je wilt. Dat kan een database niet voor je doen.’ 

Alternatieve chatbot die informeert

Christine Liebrecht en Naomi Kamoen, die onderzoeken of chatbots kiezers kunnen helpen om de verkiezingen te begrijpen, delen Christiaens’ zorgen over AI als stemadvies. Zij ontwikkelen daarom momenteel zelf een chatbot. ‘Het doel van onze chatbot is informeren, niet adviseren. De chatbot legt moeilijke termen uit en geeft context bij onderwerpen, maar vertelt niet welke partij je moet kiezen,’ aldus Liebrecht.

Doordat Liebrecht en Kamoen alle antwoorden zelf formuleren, leert deze chatbot niet zelfstandig en verzint hij ook niets uit zichzelf. Zo worden de eerder geschetste problemen voorkomen en ontstaat een veilig alternatief voor de stemhulp, zonder de risico’s van een zelfsturende AI, zoals ChatGPT.