Waarom vrouwenmoord ook juridisch strafbaar moet zijn
‘Femicide heeft in Nederland nog nauwelijks juridische betekenis, terwijl het ernstig geweld in gezinnen blootlegt,’ ziet strafrechtpromovenda Jeanette Satink. Ze pleit ervoor vrouwenmoord juridisch strafbaar te stellen.
Lisa, Humeyra, Ryan, Joeweela en Bouchra. Het zijn namen van vrouwen die slachtoffer werden van femicide. In sommige gevallen staan de daders terecht, maar worden ze dan berecht voor moord, doodslag of… femicide? En hoe groot is de kans dat Nederlandse vrouwen straks, net als in het Verenigd Koninkrijk, bij de politie kunnen navragen of hun partner eerder gewelddadig was?
Univers vroeg het aan Jeanette Satink, zij is docent Strafrecht bij het departement Criminal Law en raadsheer-plaatsvervanger bij het gerechtshof ’s-Hertogenbosch. Satink doet promotieonderzoek naar huiselijk geweld tegen kinderen en de rol van het strafrecht vanuit kinderrechten- en mensenrechtenperspectief. In haar onderzoek komen naast kindermoorden ook vrouwenmoorden regelmatig voorbij.
Hoe raakt femicide aan je onderzoek naar huiselijk geweld tegen kinderen?
‘Huiselijk geweld in gezinnen richt zich vaak tegen vrouwen en kinderen. In de ernstigste gevallen gaat het zelfs om moord. Wanneer een vrouw wordt gedood vanwege haar geslacht, spreken we van femicide. Wanneer een kind wordt gedood, heet dat filicide.
‘Uit onderzoek blijkt steeds duidelijker hoe sterk geweld tegen vrouwen en geweld tegen kinderen met elkaar verweven zijn. Bij femicide komt het regelmatig voor dat ook een kind om het leven wordt gebracht. En zelfs wanneer dat niet gebeurt, zijn kinderen vaak wél direct betrokken: ze zijn getuige van het geweld of van de moord op hun moeder, meestal door een vader, stiefvader of partner. Dat meemaken is op zichzelf al een ernstige vorm van kindermishandeling.’
Femicide wordt in het maatschappelijke debat steeds vaker genoemd. Moet femicide in Nederland ook een juridisch begrip worden, of volstaat het bestaande strafrecht?
‘In Nederland valt femicide nog steeds onder de bestaande bepalingen voor moord en doodslag. De zaak-Hümeyra leidde tot brede maatschappelijke en politieke discussie over de strafmaat bij doodslag. Hümeyra werd in 2018 bij haar school doodgeschoten door haar ex-vriend.
‘In eerste instantie werd hij aangeklaagd voor doodslag, waardoor de maximale straf toen niet hoger kon zijn dan 15 jaar, terwijl bij moord een straf tot 30 jaar of zelfs levenslang mogelijk was. Pas in hoger beroep oordeelde het gerechtshof dat sprake was van voorbedachten rade en werd de dader veroordeeld voor moord.
‘Ondanks die uiteindelijke veroordeling bleek uit het publieke en politieke debat dat de straf voor doodslag als te laag werd ervaren. De zaak-Hümeyra is vaak aangehaald als illustratie van dat probleem. In 2021 is een wetsvoorstel ingediend om de maximale straf voor doodslag te verhogen naar 25 jaar, waarna de wet in 2023 daadwerkelijk is aangepast.
‘Er is dus geen aparte strafbepaling die specifiek op femicide is gericht. Er is wel eens over gesproken, maar het is tot nu toe niet doorgevoerd. Persoonlijk vind ik dat jammer, want het zou de ernst en de specifieke aard van dit probleem beter zichtbaar maken in het strafrecht.’
Wat is femicide?
Femicide is een extreme vorm van huiselijk geweld waarbij een meisje of vrouw om het leven wordt gebracht. Van alle vrouwen die in Nederland zijn vermoord, is ongeveer 80 procent gedood door een (ex-)partner of familielid. Vrouwen die gedood worden door hun (ex)partner zijn vaak jong en moeder, waardoor deze vorm van geweld ook kinderen treft, die door het verlies van hun moeder en de mogelijke gevangenneming van hun vader beide ouders verliezen en elders moeten opgroeien.
Femicide moet juridisch strafbaar worden gesteld, zeg je dus.
‘Ik denk dat het belangrijk is om specifieke strafbaarstellingen te hebben voor kindermishandeling, vrouwenmoord en kindermoord. Door deze delicten expliciet in het Wetboek van Strafrecht op te nemen, kan dat gevolgen hebben voor beleid en praktijk. Het kan politie, Openbaar Ministerie en rechters aansporen om meer gerichte aandacht aan dit soort zaken te besteden en maakt bovendien maatschappelijk zichtbaar dat we deze vormen van geweld extra ernstig vinden.
‘Daarbij gaat het om geweld in de thuissituatie, een plek waar mensen zich juist veilig zouden moeten voelen. Rechters en hoven benadrukken in hun uitspraken vaak al dat dit aspect de ernst van dergelijke misdrijven vergroot. Er is dus wel aandacht binnen het strafrechtelijke apparaat voor de bijzondere zwaarte van dit soort delicten, maar een expliciete strafbaarstelling zou die erkenning verder kunnen versterken.’
Clare’s Law geeft burgers in het Verenigd Koninkrijk het recht te weten of hun partner in het verleden gewelddadig is geweest. Hoe kijk je naar de mogelijkheid om zo’n regeling in Nederland in te voeren?
‘Het is interessant om te onderzoeken of een systeem zoals Clare’s Law in Nederland juridisch en praktisch haalbaar zou zijn, en hoe dit zou aansluiten bij het bestaande rechtssysteem. Een directe invoering ligt echter niet voor de hand, onder meer vanwege de spanning met de privacyrechten van de verdachte. Dit maakt dat zorgvuldige afwegingen en duidelijke waarborgen noodzakelijk zijn.
‘Mocht een dergelijke regeling worden ingevoerd, dan is het van groot belang dat de politie hiervoor goed wordt toegerust. Wanneer iemand bijvoorbeeld wil weten of haar partner in het verleden gewelddadig is geweest, legt dat een grote verantwoordelijkheid bij de politie.
‘Sinds 2018 zijn agenten verplicht om individuele beoordelingen (I.B.-onderzoeken) uit te voeren bij meldingen van partnergeweld. Deze verplichting vloeit voort uit het Wetboek van Strafvordering en artikel 3 van de Politiewet, waarin is vastgelegd dat de politie hulp moet verlenen aan wie dat nodig heeft.
‘Toch laat de praktijk zien dat dit nog niet altijd naar behoren gebeurt. Onafhankelijk onderzoek wijst uit dat de kwaliteit van individuele beoordelingen vaak tekortschiet. Bovendien bekritiseert het Grevio-comité, dat toeziet op de naleving van het Verdrag van Istanbul, dat Nederland te sterk leunt op Veilig Thuis en de politie nog onvoldoende inzet als primaire verantwoordelijke voor de veiligheid van slachtoffers.’
Wat is Clare’s Law?
Clare’s Law is vernoemd naar Clare Wood, een Britse vrouw die in 2009 door haar partner werd vermoord. Bij de politie was bekend dat de man een gewelddadig verleden had, maar Clare was daar niet van op de hoogte. De wet geeft burgers in het Verenigd Koninkrijk het recht om bij de politie na te vragen of hun (ex-)partner eerder huiselijk geweld of misbruik heeft gepleegd. Naast dit ‘recht om te vragen’ kent deze wet ook een ‘recht om te weten’, waarbij de politie informatie mag delen als er gevaar dreigt.
Zijn er binnen het juridische apparaat nog meer winsten te behalen om vrouwen en kinderen beter te beschermen?
‘Uit onderzoek blijkt dat advocaten, rechters en de Raad voor de Kinderbescherming vaak te weinig oog hebben voor geweld tegen vrouwen in scheidingssituaties. Een veelvoorkomende verkeerde veronderstelling is: Ze zijn gescheiden, dus nu is de moeilijke situatie voorbij. Maar juist na de scheiding kan het geweld escaleren.
‘Er zou daarom meer navraag gedaan moeten worden. Je kunt dit vergelijken met een huisarts die doorvraagt naar de oorzaak van een blauwe plek bij een kind. Zo zou ook bij scheidingen expliciet moeten worden gevraagd naar geweld en onveiligheid, zodat dit op het netvlies staat van alle betrokkenen: van rapporteurs bij de kinderbescherming tot rechters en hulpverleners.’
