Verslag Misdaadcongres 2012: Hoe te reageren op misdaad?

Vandaag vond het Misdaadcongres 2012 plaats op de Universiteit van Tilburg. Het onderwerp is “Hoe te reageren op misdaad?” Univers doet verslag van de eerste helft van deze dag.

De dag werd geopend door dagvoorzitter Jannemieke Ouwerkerk, universitair docent strafrecht aan de UvT, en tevens mede organisator van het congres. Daarna startte Winnie Sorgdrager, voormalig minister van justitie, haar verhaal over de architectuur van het huidige strafrecht. Zij stelde de vraag of de aandacht en verontwaardiging over criminaliteit iets van deze tijd is. De uitleg daarvoor ligt in de snelle en grote verspreiding en de snelle reacties daarop. Vanaf de jaren ’80 is er een stijging van de criminaliteit, maar criminaliteit krijgt ook meer aandacht in de media en daardoor meer politieke aandacht. Het publiek, de media en de politiek zorgen daar samen voor. Sorgdrager pleit voor een meer menselijke benadering van het strafrecht. Ze gelooft niet in gevangenisstraffen, maar in taakstraffen en het strafrecht zelf. Verhoging van de pakkans, snel en consequent optreden en aandacht voor de context (waarom pleegt iemand een strafbaar feit) zijn de oplossingen voor misdaad. “We moeten een inclusieve samenleving creëren waarin iedereen een kans heeft.”

Jacques Claessen, universitair docent straf(proces)recht Universiteit Maastricht, vervolgde met een coreferaat over de mensbeelden en strafdoelen door de eeuwen heen. Hij constateert dat Nederland nu de richting van maatschappelijke controle is ingeslagen waarin strafrecht als eerste redmiddel wordt gebruikt, in plaats van als laatste. Dit is negatief, omdat het focust op wraak, afschrikking en onschadelijk making en is daarom inhumaan en inefficiënt. Op deze praktijk is kritiek geuit door vergeldings- en preventiedenkers. Hij roept op tot een evenwicht tussen de klassieke en moderne richting van het strafrechtdenken en zijn advies luidt dat er een nieuwe Verlichting van het huidige strafrecht moet komen dat mede is gebaseerd op herstelrecht.

Theo de Wit, universitair docent sociaal-politieke filosofie en cultuurfilosofie aan de UvT, sprak over de emancipatie van de wraak en de opkomst van het slachtofferpopulisme. De emancipatie van het slachtoffer brengt ook keerzijdes met zich mee: de titel slachtoffer wordt aantrekkelijker, waardoor daders zich als slachtoffer gaan gedragen. Ook liggen subjectivisme en emotionisme op de loer: de gevoelsmatig beleefde geschiedenis gaat de boventoon voeren. Als gevolg kan het lot van de dader afhankelijk worden van de beleving van het slachtoffer. Bovendien waarschuwt hij dat de emancipatie van wraaklust het gevolg kan zijn. “Aan de kritische criminologie de opgave om het perfecte sprookje te ontmantelen van een overzichtelijke, gescheiden samenleving van enkel nette mensen en criminelen & booswichten.”

Op dit pleidooi hield Antony Pemberton, sociaal wetenschapper en universitair hoofddocent bij INTERVICT, een coreferaat over de rol van het slachtoffer in de verandering van het strafrecht. Hij bracht het interessante tegenargument naar voren dat het slachtoffer vooral als argument achteraf wordt gebruikt om bepaald beleid te ondersteunen. Andere argumenten, zoals de hervorming van het strafrecht, spelen volgens hem een belangrijkere rol. “De causale volgorde is niet dat het slachtoffer voorop staat. Wij leven vooral mee met onszelf als derden en willen vanuit ons eigen rechtsgevoel reageren op misdadigers. Daarbij wordt de plaats van het slachtoffer in de hedendaagse politiek geframed.”

Na de pauze gaf Paul van Tongeren, hoogleraar wijsgerige ethiek aan de RU, een mooie beschouwing over de begrippen vergelding & verzoening vs. wraak & vergeving. Hierbij ging hij vooral in op de verschillen tussen verzoening & vergeving en vergelding & wraak. Volgens hem moet het strafrecht zich beperken tot vergelding en verzoening en mag de aandacht voor slachtoffers in de rechtspraak niet te ruim worden. In ieder geval niet zo ruim dat de grenzen tussen de verschillende begrippen gaan vervagen.

John Blad, hoofddocent strafrechtswetenschappen aan de Erasmus, deed vervolgens uit de doeken welke rol vergeving en verzoening spelen in het recht en welke rol zij zouden moeten spelen. In tegenstelling tot Van Tongeren, was Blad van mening dat verzoening en vergeving juist niet in het bereik van het strafrecht behoren en dat zij noch het doel noch de streefwaarde behoorde te zijn voor het herstelrecht. Herstelrecht kan, beter dan strafrecht, wel de voorwaarden scheppen die verzoening en vergeving mogelijk kunnen maken.

De dag werd afgesloten door Nico de Fijter, journalist van Trouw. Fijter begon met de woorden: “U heeft een probleem”. Hij vatte de inhoud van het congres kort samen en raadde de aanwezige wetenschappers aan om het publieke debat over de hervorming van het strafrecht aan te gaan. Aan het einde van zijn speech kwam de uitleg van het probleem. Want waarom krijgt Korver zoveel aandacht en verkoopt zijn boek als een trein terwijl menig wetenschapper hier het niet eens is met zijn ideeën? “Vrees de media niet”, zei hij. “Dat doet Korver immers ook niet.”

_Advertentie.