Mag je twijfelen aan Griet Op de Beeck?

Schrijfster Griet Op de Beeck had al een lange tijd het gevoel dat er iets niet goed was, vertelde ze deze week aan tafel bij De Wereld Draait Door. Dankzij therapie vond ze eindelijk de oorzaak van haar ‘gitzwarte, donkere gevoelens’: ze is als kind misbruikt door haar vader. Een aangrijpend verhaal, maar ook een verhaal dat vragen oproept. Sociaal psycholoog Kim Lens (Tilburg University) legt uit waarom het belangrijk is dat we de betrouwbaarheid van ‘hervonden’ herinneringen in twijfel trekken.

Toen haar vader stierf, vertelde Griet Op de Beeck dinsdagavond aan Matthijs van Nieuwkerk, had ze moeite zijn hand vast te houden. Alles in haar lichaam verzette zich daartegen. Later barstte ze in huilen uit op de gang van het ziekenhuis waar haar vader lag. Destijds begreep Op de Beeck niet waarom ze zich zo voelde. Nu, na intensieve therapie, ziet ze het als ‘een indicatie’ van wat haar als jong meisje is overkomen.

Zo zijn er nog veel meer indicaties die het misbruik aannemelijk maken. Tijdens haar therapiesessies heeft Op de Beeck een lijst samengesteld van 107 ‘secundaire bewijzen’, die allemaal in dezelfde richting wijzen: tussen haar vijfde en negende jaar is ze misbruikt door haar vader. Directe herinneringen van het misbruik heeft ze niet. Wel beelden, die ze omschrijft als ‘heel walgelijk’. Zulke beelden verzin je niet als je het niet echt hebt meegemaakt, zou de therapeut van Op de Beeck daarover gezegd hebben.

Valse herinneringen

Als Matthijs van Nieuwkerk vraagt of er mensen zijn die reserves hebben bij de manier waarop ze tot die conclusie is gekomen, reageert Op de Beeck: “Het zijn dit soort vragen waardoor slachtoffers blijven zwijgen. De angst om niet geloofd te worden is verschroeiend en verschrikkelijk en staat het herstel in de weg.”

Waar Van Nieuwkerk zijn vraag nog heel voorzichtig formuleerde (“dit moet je me even niet kwalijk nemen”), plaatste journalist Max Pam de volgende dag in de Volkskrant onbeschroomd vraagtekens bij het misbruikverleden van Op de Beeck. Hervonden herinneringen van seksueel misbruik zijn in de meeste gevallen vals, schrijft Pam, die zich baseert op onderzoek van de Maastrichtse psychologen H.F.M. Crombag en H.L.G.J. Merckelbach. “Vooral reïncarnatietherapeuten en andere koekebakkers blijken er dol op te zijn om bij mensen herinneringen boven te brengen die ze nooit eerder hebben gehad.”

Spagaat

Het is een pijnlijke spagaat tussen het beschermen van slachtoffers van seksueel geweld en het beschermen van slachtoffers van valse beschuldigingen, legt sociaal psycholoog Kim Lens uit: “Valse aangiften komen voor. Als je kijkt naar de aantallen, dan zijn die schrikbarend. Ik denk daarom dat we zeker aandacht moeten hebben voor de andere kant, voor de mogelijkheid dat iemand onterecht wordt beschuldigd”, zegt ze. “Maar tegelijkertijd erken ik dat als we daar meer aandacht voor hebben, echte slachtoffers van seksueel geweld bang kunnen zijn dat ze niet geloofd worden. Die angst begrijp ik.”

Lens doet aan Tilburg University onderzoek naar de gevolgen van onterechte beschuldigingen van seksuele misdrijven. “Voor mensen die onterecht worden beschuldigd, zijn de gevolgen desastreus”, zegt ze. “Vandaag heb ik nog respondenten gesproken die aan mijn onderzoek hebben meegewerkt, mensen die onterecht beschuldigd zijn. Dat heeft enorme gevolgen, op alle vlakken van hun leven: psychisch, lichamelijk, op het gebied van werk, familie, vrienden, je kunt het zo gek niet bedenken.”

De vader van Griet Op de Beeck was al overleden toen zij zich het vermeende misbruik begon te herinneren. Maakt het dan nog wel uit of hij mogelijk onterecht beschuldigd wordt? De psychische en sociale gevolgen van een valse beschuldiging zal hij niet ervaren. “Aan de andere kant: hij kan zich ook niet meer verdedigen”, zegt Lens. “En onterechte beschuldigingen raken vaak veel meer mensen dan alleen de beschuldigde. Dat kan ook heel ingrijpend zijn voor familieleden, vrienden, nabestaanden.”

Aangepraat

In de zaken die Lens heeft onderzocht, hebben hervonden herinneringen soms geleid tot een onterechte aangifte. “In sommige zaken spelen hervonden herinneringen direct mee. Eén van de dochters van de respondenten heeft haar aangifte later ingetrokken. Zij kwam zelf tot het besef dat ze niet echt door haar vader is misbruikt, maar dat die ‘herinneringen’ haar zijn aangepraat in therapie. Ze zat zo slecht in haar vel en ze voelde zich zo slecht, daar móést een verklaring voor komen”, zegt Lens. “Mensen zoeken een oorzaak, ze denken: er moet toch een reden zijn waarom ik me zo voel? Als een therapeut dan suggestieve vragen stelt, dan kan iemand onterecht tot de conclusie komen dat hij of zij seksueel is misbruikt en dat heeft verdrongen.”

Dat wil volgens Lens niet zeggen dat hervonden herinneringen altijd vals zijn. “Over hervonden herinneringen is nog altijd veel discussie binnen de psychologie”, zegt ze. “In de jaren tachtig en negentig waren er plotseling heel veel zaken waarin ‘recovered memories’ leidden tot aangiften. Er ontstond toen veel discussie over de betrouwbaarheid van die herinneringen, en zo is het eigenlijk nog steeds. Binnen de wetenschap is er nog altijd geen consensus over. Herinneringen aan misbruik die door therapie weer boven komen, blijven controversieel.”

Bekijk meer recent nieuws

Schrijf je in voor onze nieuwsbrief

Blijf op de hoogte. Meld je aan voor de nieuwsbrief van Univers.