Van kruis tot cape: superhelden zijn de goden van deze tijd

Batman, Gandalf en Luke Skywalker. Op het eerste gezicht lijken personages uit de wereld van strips, films en games tamelijk platte karakters. Maar onderzoekers van de theologische faculteit leggen diepere lagen bloot in de populaire verhalen waarin oeroude thema’s opnieuw tot leven worden gewekt.

Hoewel de ontkerkelijking al tientallen jaren voortduurt, duiken in de populaire cultuur vaker alternatieve vormen van religieuze beleving op. Kijkers en spelers, meestal niet-gelovig opgevoed, raken op die manier bekend en misschien ook wel geboeid door religieus-geïnspireerde films en games.

Godsdienstige thema’s als verlossing en een zoektocht naar de oorsprong en de bestrijding van het ‘kwaad’ zijn van alle tijden en alle culturen. Op het mini-symposium From Saints to Superheroes nemen theologen Frank Bosman en zijn Ierse collega Paul Clogher van de universiteit in Waterford de bezoekers mee naar de wereld achter de bordkartonnen verhaaltjes. Maar ‘niet om zieltjes te winnen,’ voegt Bosman met een knipoog toe.

Verwijzingen

De onderzoekers wijzen erop dat moderne films en games vol staan van verwijzingen naar verhalen die mensen elkaar al eeuwen vertellen. Clogher neemt als voorbeeld de Batman-reeks van regisseur Christopher Nolan onder de loep. In The Dark Knight uit 2008 neemt Batman Christian Bale het op tegen The Joker in de persoon van Heath Ledger.

Op het eerste gezicht lijken de helden en schurken tamelijk nonchalant met hun bovennatuurlijke krachten te smijten in hun onderlinge strijd. Maar wie beter kijkt ziet hoe de moderne personages geïnspireerd zijn door aloude verhalen uit de Bijbel en de klassieke mythologieën. Batmans strijd tegen ‘het kwaad’ raakt aan een universeel thema dat weerklinkt in veel mythen en sagen van over de hele wereld.

Metaverhalen

Iets subtieler zijn de verwijzingen, aldus Clogher, naar de rol die Jezus speelde in het Nieuwe Testament. In de film neemt Batman de schuld op zich van een corrupt geraakte officier, waarmee hij het moreel verval van de stad Gotham hoopt te voorkomen. Dit aspect is natuurlijk een krachtige verwijzing naar Jezus die de zonden van de wereld op zich nam.

En wat te denken van Frodo en Gandalf? De Lord of the Rings-trilogie zit vol verwijzingen naar Bijbelse verhalen. Zo worden de hobbits in de The Fellowship of the Ring opgejaagd door weerzinwekkende zwarte ridders die wel erg veel weg hebben van de Bijbelse ruiters van de apocalyps. Ook hier raken christelijke meta-verhalen innig verweven met verhalen in de populaire cultuur.

Games

Ook in veel computerspellen komen religieus getinte elementen terug. Zo analyseerde Bosman de game Assassin’s Creed Rogue, waarin de speler in de huid kan kruipen van de hoofdpersoon Shay Cormac, die de historische aardbeving en verwoesting van Lissabon in 1755 herbeleeft.

Als God zo goed is, vragen de overlevenden zich vertwijfeld af, waarom laat hij deze ramp dan gebeuren? Deze vraag naar het wezen van God loopt als een rode draad door de kerkgeschiedenis en resoneert in een moderne versie door in de avonturen van een computerspel.

Een nieuw godenrijk?

Eén ding valt op aan het nieuwe godenrijk. De superhelden van de Amerikaanse stripcultuur kunnen hun bovennatuurlijke krachten meten met de goden en halfgoden van de oude Grieken en de Noorse sagen. Daarmee scheppen de strips en films een nieuw pantheon van moderne halfgoden.

Het christendom en de islam vervingen de oude goden door één almachtige God als schepper van hemel en aarde. Is in de populaire cultuur het veelgodendom teruggekeerd? ‘Dat zou je zo kunnen zeggen,’ zegt Clogher, ‘maar je zou het ook kunnen vergelijken met bijvoorbeeld de hindoestaanse religie, waarbij de goden verschillende manifestaties zijn van één oerkracht, of zoals de heiligen in de katholieke traditie ondergeschikt zijn aan de ene God.’

Identificatie

Het is niet vreemd dat elementen van Bijbelse verhalen en bijvoorbeeld de Noordse sagen en de klassieke Griekse mythologie weerklinken in de populaire cultuur, denken de onderzoekers. De verhalen zijn oud, maar ‘werken’ nog steeds, aldus Clogher, omdat kijkers en spelers zich kunnen identificeren met herkenbare situaties en met de dromen en angsten, twijfels en hoop van hun helden van vlees en bloed.

_Advertentie.