Sjors Ligthart: ‘Het is niet eng om door de gevangenis te lopen’

Wetenschappers aan de universiteit zijn echte duizendpoten. Ze geven les, doen onderzoek en hebben daarnaast vaak nog talloze nevenfuncties. En daar zitten soms wel hele bijzondere tussen. In deze miniserie gaat Univers in gesprek met drie wetenschappers over hun bijbaantje. Deze week: Sjors Ligthart, plaatsvervangend secretaris bij de beklagcommissie van de Commissie van Toezicht bij de penitentiaire inrichting Vught.

Wat doet deze commissie eigenlijk precies?

‘Als gevangene heb je het recht om te klagen over beslissingen van de directie. Dit kan over simpele beslissingen gaan, bijvoorbeeld dat iemand een keer een andere dieetmaaltijd krijgt. Of het kan om ingrijpende maatregelen gaan, zoals het plaatsen in een strafcel in het kader van een disciplinaire sanctie. Wat de commissie doet, is beslissingen volledig toetsen op rechtmatigheid. Hier kijken we of de beslissing in overeenstemming is met de wet en de rechtspraak. Vervolgens zit er nog een tweede toets bij. Hier wordt getoetst of de directeur in redelijkheid en billijkheid tot de beslissing had kunnen komen. Het doel daarvan is dat een externe organisatie toezicht houdt op het reilen en zeilen in de gevangenis.’

Krijgt u weleens rare blikken als u vertelt dat u klachten van gevangenen behandelt?

‘Nee, helemaal niet. Vooral niet als je dat goed uitlegt. Als je mensen vertelt dat je in de gevangenis bijvoorbeeld slechts een keer per week tien minuten mag bellen dan merken mensen wel op dat dat weinig is. Of als je uitlegt dat je in de gevangenis zo’n 17 uur per dag in een cel van een paar vierkante meter zit met slechts een bed en tv, dan snappen mensen dat het best meevalt met de rooskleurige verhalen.’ 

Waarom is dit werk belangrijk?

‘De kern van een gevangenisstraf is vrijheidsontneming. Daarin zit het straffende karakter. Voor de rest moeten we ervoor zorgen dat de straf zo menselijk mogelijk is, met zo min mogelijk onnodige beperkingen. Om dit te bereiken hebben gevangenen allerlei rechten. Maar het is wel belangrijk dat ook een gevangene zich kan beklagen als hij het idee heeft dat zijn rechten geschonden worden. Het is dus van belang voor een individueel geval, maar ook voor het systeem an sich. Als er adequaat toezicht is, is de kans ook minder groot dat er structureel dingen fout gaan.’

Hoe bent u bij de commissie terechtgekomen?

‘Ik heb hier in Tilburg gestudeerd en een van mijn docenten was werkzaam bij de commissie als beklagrechter. Op een gegeven moment kwam een vacature vrij als buitengriffier. Mijn docent vroeg of dit niet iets voor mij was en toen heb ik gesolliciteerd. Ik ben er als student terechtgekomen en daarna blijven hangen.’ 

Wat gebeurt er als een klacht gegrond is?

‘Er zijn verschillende mogelijkheden. De reguliere tegemoetkoming is meestal een geldelijke tegemoetkoming. Een hard recht is bijvoorbeeld dat iedere gevangene elke dag een uur in de buitenlucht mag zijn. Als dat door omstandigheden niet doorgaat, dan kan de directie ervoor kiezen om het luchtmoment op een ander tijdstip in te halen. Maar stel nu dat dit niet gebeurt. Dan is de klacht gegrond, dan staat daar een tegemoetkoming van tien euro tegenover. Dat is makkelijker te realiseren dan dat de directie wordt verplicht om een nieuw luchtmoment te plannen. En de gevangenen zijn daar ook blij mee, kunnen ze weer een pakje shag kopen.’

Heeft het gevangeniswezen uw bijzondere interesse?

‘Jazeker. Ik vind dat het best wel wat is, een gevangenisstraf. Sommige mensen zitten daar een paar maanden, anderen jarenlang. Het is dan onze taak als een van de meest ontwikkelde landen ter wereld om te zorgen dat het systeem zo goed mogelijk wordt ingevuld. Niet alleen vanuit humane redenen, maar ook omdat de meeste gevangenen op een gegeven moment weer in de samenleving terechtkomen. Het is dan mede de taak van de staat en andere professionals om te zorgen dat de tijd in de gevangenis zo goed mogelijk is benut. Dit om een goede, veilige en geresocialiseerde terugkeer te bewerkstellingen. Het belang dat de commissie vertegenwoordigt lijkt dat van een relatief kleine groep, maar het is veel groter dan dat. Het gaat eigenlijk heel de maatschappij aan.’

Kunt u wel begrijpen waarom mensen een rooskleurig beeld over het gevangenis hebben?

‘Uit ervaring niet. Maar ik denk dat het deels te maken heeft hoe hierover naar de maatschappij wordt gecommuniceerd. Als je nog nooit in de gevangenis bent geweest of je daar helemaal niet mee bezighoudt, ja dan weet je dat ook niet. En als professionals die zich daar wel mee bezighouden niet naar de samenleving communiceren hoe het werkelijk is, dan is het niet verwonderlijk dat er misvattingen bestaan.’

Over Sjors Ligthart

Sjors Ligthart begon in 2016 als docent straf(proces)recht bij de vakgroep strafrecht van Tilburg University, waarna hij een jaar later startte met zijn promotieonderzoek naar de juridische implicaties van de inzet van gedwongen neurotests in het straf(proces)recht.

Hoe was het om de eerste keer in de gevangenis te komen, heeft dat impact op u gehad?

‘Nee, eigenlijk niet. Het is geen eng beeld om door de gevangenis te lopen. Het zijn gewoon allemaal kamertjes met wat dikkere deuren. Je hebt een werkplaats en een binnenplaats. Het is een soort mini-samenleving, maar dan met dikke muren eromheen.’

Is er een misvatting die u uit de wereld zou willen helpen over het gevangeniswezen?

‘De meest geharde misvatting is natuurlijk dat het in Nederland plezierig is, in termen van hotelachtige praktijken, om in de gevangenis te zitten. Dat is een misvatting die wel zonde is. Stel dat je van een willekeurig persoon een week lang de vrijheid zou ontnemen. Gedurende deze week wordt bepaald wanneer die persoon moet opstaan, mag eten en mag luchten. Bijna iedereen zou waarschijnlijk gillend gek worden. En dat is alleen maar het ontnemen van de vrijheid. Hier komen nog allerlei andere aspecten erbij, zoals een cel moeten delen met een wildvreemde. Een gevangenisstraf is zeker niet plezierig.’  

Bijzondere nevenfuncties

In deze driedelige miniserie vertellen wetenschappers over hun bijzondere nevenfuncties.

1. Nicola Jägers: ‘Eigenlijk moet niemand het College leuk vinden’

2. Esther de Vries: ‘Van het individuele contact met patiënten heb ik veel geleerd’

3. Sjors Ligthart: ‘Het is niet eng om door de gevangenis te lopen’  

_Advertentie.