Drieduizend processen-verbaal en een generaal pardon: zo verliepen de Proctorio-tentamens aan Tilburg University tot nu toe

De laatste tentamenperiode van wederom een bewogen studiejaar is aangebroken. Veel tentamens vinden alweer op de campus plaats, maar een aanzienlijk deel wordt nog steeds online afgenomen. Ondanks felle kritiek is er nog geen afscheid genomen van het omstreden surveillanceprogramma Proctorio. Tijd voor een evaluatie.

Het ging niet zonder slag of stoot, de invoering van proctoring aan Tilburg University. Nadat het College van Bestuur bekendmaakte dat Proctorio zou worden ingezet bij de surveillance van online tentamens, ontstond er een lawine aan kritische reacties. Zo maakten niet alleen studentenfracties Front en SAM hun twijfels kenbaar, maar werd er ook een petitie opgesteld die ruim 5.000 keer werd ondertekend. Daarnaast werden er kritische open brieven geschreven, afkomstig van zowel studenten als docenten van Tilburg University.

Uiteindelijk is het er toch van gekomen – weliswaar in beperkte mate. In plaats van proctoring voor alle tentamens in te zetten, werd besloten het slechts te gebruiken bij “erkende sleutelvakken met kennisgerichte tentamens”. Welke tentamens hieronder vielen, was – zoals typerend voor de decentrale organisatiestructuur van deze universiteit – aan de faculteiten om te bepalen.

Op Tilburg School of Catholic Theology (TST) na heeft elke faculteit besloten om gebruik te maken van proctoring. De mate waarin en de wijze waarop het wordt gebruikt, verschilt echter per faculteit, zegt Nicola Jägers, voorzitter van de examencommissie van Tilburg Law School (TLS). “De faculteiten zijn in het algemeen erg terughoudend geweest met het toepassen van Proctorio. Per online tentamen is zorgvuldig bekeken of proctoring nodig is.”

“De noodzaak van (online) surveillance hangt onder meer af van hoe makkelijk men kan frauderen met een toets. Een rekentoets is hier gevoeliger voor dan bijvoorbeeld een juridisch betoog of essay. Daarnaast is bepalend of er een goede alternatieve toetsvorm bestaat waarbij surveillance achterwege gelaten kan worden. Ondanks dat deze alternatieven op grote schaal zijn ontwikkeld, leent niet iedere toets zich hiervoor.”

Hiermee doelt Jägers vooral op tentamens waar op feitenkennis wordt getoetst aan de hand van bijvoorbeeld meerkeuzevragen. Dit type tentamen komt – vanwege de behoorlijke omvang van sommige vakken – vaker voor bij een grote faculteit als TiSEM. Dat leidt ertoe dat aan deze faculteit relatief meer wordt geproctord dan aan andere faculteiten.

Opt-out-mogelijkheid

In principe heeft elke student de mogelijkheid om een tentamen dat online wordt geproctord, op de campus af te leggen. Redenen hiervoor kunnen zijn dat de student thuis technische problemen ervaart in de vorm van een slechte wifiverbinding of een rumoerig huis, of dat de student uit privacyoverwegingen bezwaar maakt tegen de manier van online surveillance. Waar de eerste reden sinds het begin van de coronacrisis 888 keer werd opgegeven, werd het privacybezwaar 538 maal gebruikt.

Ook andersom is er een opt-out-optie, die in het tentamenblok december-januari alleen al 11.960 keren werd gebruikt. Het geeft studenten die aan de uitzonderingsvoorwaarden voldoen, de mogelijkheid om on-campus tentamens online te maken. Deze voorwaarden houden voornamelijk verband met een potentieel besmettingsgevaar waardoor uit veiligheidsoverwegingen het tentamen beter online kan worden gemaakt.

De grootste groep die gebruikmaakt van deze uitzonderingsregel zijn echter buitenlandse studenten. Doordat colleges volledig online plaatsvinden en er reisbeperkingen werden ingevoerd tussen verschillende landen, is deze groep massaal terug naar het thuisland vertrokken. Voor hen biedt een online tentamen daarom uitkomst.

Tot 29 april was er bovendien nog een derde partij die aanspraak maakte op deze opt-out-mogelijkheid. Dit waren studenten die gewoonweg de voorkeur gaven aan een online tentamen boven een offline tentamen. Deze vrije keuze hebben studenten inmiddels niet meer, omdat de overheid de maatregelen heeft versoepeld en er dus geen geldige reden – op de overige uitzonderingsgronden na – meer is om niet naar de campus te komen.

Vertraging

Tijdens een Proctorio-tentamen worden studenten in de gaten gehouden door een vorm van kunstmatige intelligentie. Deze registreert, onder andere via de camera van de webcam, of er sprake is van een zogenaamde ‘onregelmatigheid’. Dit kan zijn het openstaan van bepaalde tabbladen, de registratie van een onbekend object binnen de kamer of op het bureau, of het niet zichtbaar zijn van de identiteitskaart die een student aan het begin van de toets moet laten zien.

De onregelmatigheid wordt vervolgens beoordeeld door het menselijke oog van een surveillant. Als er sprake blijkt te zijn van een onbenulligheid, dan wuift de surveillant het weg. Maar lijkt er meer aan de hand, dan maakt de surveillant een proces-verbaal op. Nadat een student hierop heeft kunnen reageren, komt het volledige dossier terecht bij de examencommissie van de faculteit. Deze besluit of de student ervan af komt met een waarschuwing of dat het tentamen ongeldig wordt verklaard.

Bovenstaand proces verliep het afgelopen jaar niet altijd even soepel, zo valt af te lezen aan het hoge aantal processen-verbaal dat sinds de invoering van proctoring werd opgesteld. De 3.425 processen-verbaal die in 2020 universiteitsbreed werden opgemaakt, staan in flink contrast met de 408 rapporten in heel 2019. Hoewel ze lang niet allemaal tot een ongeldigverklaring van het tentamen hebben geleid, zorgden ze wel voor veel vertraging bij de beoordeling van de tentamens.

Dit was het hevigst binnen Tilburg School of Economics and Management (TiSEM), waar in het tentamenblok rond de jaarwisseling de opstopping dermate groot was dat het de examencommissie deed besluiten om een generaal pardon in te stellen. Tentamens van studenten die na een bepaalde datum nog steeds geen uitslag hadden gekregen, werden geldig verklaard.

“Doordat zoveel rapporten binnenkwamen en elk geval afzonderlijk moest worden beoordeeld, kon het soms een maand duren voordat een student erover werd ingelicht dat er een proces-verbaal tegen die persoon was opgesteld,” vertelt Jac Kragt, voorzitter van de examencommissie van TiSEM.

Daarom werd vaak meteen geadviseerd om zich voor de zekerheid in te schrijven voor de herkansing. “Dit zorgde voor een vervelende situatie omdat studenten niet wisten waar ze aan toe waren.”

Noodzakelijk kwaad

Het aanzienlijke aantal processen-verbaal hangt overduidelijk samen met het gebruik van online proctoring en is daarmee ook meteen een belangrijk nadeel van het systeem. Jägers: “In het overgrote deel van de gevallen is er sprake van loos alarm. Dan schijnt er bijvoorbeeld net zonlicht op de identiteitskaart waardoor deze door de camera niet goed kan worden waargenomen. Echter is het niet kunnen tonen van een ID-kaart in potentie een serieuze vorm van fraude. We kunnen het onszelf daarom niet veroorloven om lakser te worden met individuele controles.”

Wel kan er iets gedaan worden aan de gevoeligheid van het surveillancesysteem waardoor het minder snel onschuldige afwijkingen detecteert, vertelt Kragt. “Er zijn bepaalde knoppen waar we aan kunnen draaien zoals licht- en geluidsinstellingen. Zo hebben we er in de eerste tentamenperiode van dit semester voor gezorgd dat bepaalde geluiden minder gauw werden opgepikt. Aan de cijfers te zien heeft dat ook wat opgeleverd.”

Naast de toegenomen kans op een proces-verbaal, ervaren studenten beduidend meer stress tijdens het maken van een geproctord tentamen. Dit komt doordat een student ontzettend veel dingen extra moet doen die niet gedaan hoeven te worden tijdens een tentamen op de campus. “Omdat er zoveel aanvullende regeltjes gelden, wordt de mogelijkheid dat je iets fout doet groter. Dit brengt stress met zich mee die bovenop de al aanwezige spanning voor het tentamen komt,” aldus Kragt.

Opgemerkt moet worden dat Proctorio niet alleen maar kommer en kwel heeft veroorzaakt. Integendeel, beweert Jägers. “Ja, er is veel geklaagd, maar uiteindelijk heeft proctoring er wel voor gezorgd dat diploma’s hun waarde hebben behouden en dat studenten geen vertraging hebben opgelopen. Het feit dat een van mijn studenten in zijn pyjama vanuit Mexico-Stad het tentamen heeft kunnen maken, beschouw ik als een grote winst.”

Proctoring is dus een noodzakelijk kwaad; niemand wil het, maar toch moet het. En zolang tentamens online worden afgenomen, zal het surveillanceprogramma gebruikt blijven worden. Hoelang dat nog is, durft niemand te zeggen. Ook Jägers waagt zich niet aan toekomstscenario’s. “Als we tot nu toe iets hebben geleerd van deze crisis, dan is het wel dat we voorzichtig moeten zijn met het voorspellen van de toekomst.”