Expert slachtofferverhalen over The Voice: ‘Victim blaming wordt eindelijk een halt toegeroepen’
De uitzending van BOOS van vorige week veroorzaakt grote maatschappelijke onrust, niet in de laatste plaats door het aandeel van John de Mol in de aflevering. Univers spreekt erover met sociaal wetenschapper Eva Mulder, expert op het gebied van reacties op slachtofferverhalen. “Victim blaming wordt steeds meer herkend, en een halt toegeroepen.”
Tijdens haar promotieonderzoek hield Eva Mulder zich bezig met verhalen van seksueel grensoverschrijdend gedrag die moeilijk (h)erkend worden als seksueel geweld, bijvoorbeeld omdat er geen fysiek geweld heeft plaatsgevonden of er geen expliciete dwang was. Ze kwam erachter dat casussen die zich afspelen in deze meer ‘grijze gebieden’ vaak tot negatieve reacties van buitenstaanders leiden. Mulder promoveerde afgelopen maart aan Tilburg University op het proefschrift The Normality of Rape.
Wat herkende jij uit jouw onderzoek in de verhalen van de slachtoffers over grensoverschrijdend gedrag en misbruik bij het tv-programma The Voice?
“De verhalen die de slachtoffers in de aflevering van BOOS vertelden, lijken erg op die ik tijdens mijn promotie onderzocht. Een duidelijk voorbeeld is het moment waarop een van de slachtoffers hardop twijfelt of ze wat haar is overkomen ‘verkrachting’ mag noemen, terwijl er duidelijk onvrijwillige seks heeft plaatsgevonden. Het slachtoffer voelde door scheve machtsverhoudingen dat ze geen nee kon zeggen, en verstijfde toen de man tegenover haar seks initieerde.
“Daarnaast waren er ook voorbeelden van ongepaste opmerkingen en aanrakingen, die het slachtoffer ervan heel onzeker maken. Een reactie van het slachtoffer kan dan zijn om zichzelf in twijfel te trekken: ‘Is dit ernstig genoeg om er iets van te zeggen, of is dit normaal in het artiestenwereldje?’
“Ik zag in mijn onderzoek ook terug dat zulke vormen van seksueel grensoverschrijdend gedrag makkelijker worden ‘genormaliseerd’. Dat de incidenten plaatsvinden in een grijs gebied maakt dat daders, derden, en zelfs slachtoffers, het seksuele geweld makkelijker wegwuiven of goedpraten: ‘Het was een grap’, ‘Het was een misverstand’, of zelfs ‘Dat is normaal in deze wereld.'”
Over John de Mols bijdrage aan de aflevering is veel te doen geweest. Heb jij bij hem een negatieve reactie waargenomen zoals jij zulke reacties hebt onderzocht in jouw proefschrift?
“Een uitspraak van De Mol die bij veel mensen is blijven hangen is dat vrouwen zich eerder moeten uitspreken. Dan wijs je het slachtoffer aan als hoofdverantwoordelijk voor de aanpak van seksueel grensoverschrijdend gedrag, en dat is nogal vreemd en ongepast.
“John de Mol lijkt te ontkennen dat de cultuur binnen zijn bedrijf, met bijbehorende machtsverhoudingen, hiërarchie en afhankelijkheidsrelaties, het vrouwen mogelijk verhindert of bemoeilijkt zich uit te spreken.
“Belangrijke redenen waarom vrouwen geen melding maken, is omdat ze zichzelf verantwoordelijk houden voor wat hen is overkomen, bang zijn niet geloofd te worden, of vinden dat het niet ernstig genoeg is.
“De Mol zegt terecht dat slachtoffers vaak een schaamte voelen. De grote taak die we als maatschappij hebben is het aanpakken van die schaamte, onder andere door ons te richten op gendergelijkheid en het ontkrachten van verkrachtingsmythes.”
Heb jij opvallende reacties op de aflevering gezien in de media of sociale media, die je typerend vond voor hoe onze maatschappij kijkt naar grensoverschrijdend gedrag?
“Natuurlijk zijn er negatieve reacties gekomen op onthullingen van slachtoffers, Brabants Dagblad schreef er deze week nog een artikel over. Maar ik wil liever positieve aspecten benadrukken, zoals het felle tegengeluid op John de Mol. Zijn reactie in het gesprek met Tim Hofman is gelukkig goed herkend als een voorbeeld van victim blaming. Kijkers zagen in dat er in de uitspraak van De Mol iets geks en ongepasts gebeurde: namelijk de verantwoordelijkheid voor het tegengaan van seksueel geweld bij de slachtoffers leggen.
“Daarnaast zie ik aandacht voor de vraag of een slachtoffer aangifte heeft gedaan. Als een talkshowgast of Twittergebruiker zegt dat een bepaalde gedraging wel of niet strafbaar is, reageren anderen dat, strafbaar of niet, het gedrag van de mannen in de BOOS-aflevering gewoon fout is.
“Ik heb het idee dat hier een soort verschuiving te zien is. In plaats van seksueel grensoverschrijdend gedrag heel beperkt te definiëren als strafbare verkrachting of aanranding, lijkt er meer ruimte te komen voor de erkenning dat het spectrum veel breder is. Niet alles is altijd strafbaar, maar wel immoreel. Dat stemt me hoopvol.”
Advertentie.
