Hoogleraar Harald Benink: ‘Koopkracht blijft voorlopig onder druk staan’

Niet vaak werd er in het vrije Westen zo reikhalzend uitgekeken naar een toespraak van de Russische president Poetin. Maar 9 mei 2022, de viering van de Sovjet-overwinning op Nazi-Duitsland, stond dan ook in het teken van de ‘oorlog’ van Rusland met buurland Oekraïne. Welke richting slaat de oorlog in en wat betekent dat voor de wereldeconomie? Hoogleraar Banking and Finance Harald Benink waarschuwt voor ‘economische escalatie’.

De gevolgen van de oorlog tussen Rusland en Oekraïne op de prijzen van energie en voedsel zijn wereldwijd voelbaar. De gas- en olieprijzen waren al aan het stijgen maar zijn door het conflict en door de westerse sancties geëxplodeerd. De voedselprijzen stegen daardoor mee, ook omdat gehele oogsten dreigen te mislukken of niet kunnen worden geëxporteerd door de ‘graanschuur van Europa’.

Economische escalatie

In de toespraak van afgelopen 9 mei hield Poetin zich op de vlakte over de Russische strategie voor de nabije toekomst. Daaruit putten sommige analisten de hoop dat er een langdurige wapenstilstand aan zit te komen. “En dat zou dan ook direct gevolgen hebben voor de inflatie in Nederland en de rest van de eurozone,” analyseert Benink, die in een adem door waarschuwt voor verdere economische escalatie: “Nogmaals, het is goed dat er sancties zijn opgelegd en dat de Oekraïense militairen ondersteund worden. Maar het nog verder opschroeven van de sancties kan ook contraproductief gaan werken.”

Want er is nog altijd de dreiging van een militaire escalatie. Wat betreft de economische escalatie kan een verdere aanscherping van sancties en een totale boycot van Russische fossiele brandstoffen ook voor grote problemen in Europa leiden. Het is maar de vraag of je met een totale boycot van Russische olie en gas op korte termijn de Russen tot ander gedrag kunt brengen. De Europese industrie zou in ieder geval zwaar lijden onder een toenemende schaarste en een verdere stijging van de olie- en gasprijzen.

Doemscenario

Dan ontstaat het gevaar van een grootschalige economische krimp die Europa in een langdurige recessie kan storten. “Een doemscenario is dat door de oorlog de inflatie hoog blijft en dat tegelijkertijd de economie krimpt,” waarschuwt Benink. “Dat zagen we in de jaren zeventig, een verschijnsel dat we stagflatie noemen, waarbij hoge prijzen en economische stagnatie tegelijkertijd de koopkracht van grote groepen mensen blijvend aantast. En dat is een situatie waar je ook niet zomaar uitkomt.”

Het Westen moet volgens Benink streven naar een situatie waarbij de sancties wel worden gehandhaafd op het huidige hoge niveau, maar niet verder moeten escaleren. “Het is, economisch gezien, het beste als de situatie in Oekraïne zich op zijn minst zou stabiliseren en er een langdurige wapenstilstand komt. Dan krijg je een zogenaamd ‘bevroren conflict’. ‘Het hoofd koel houden en de druk op Rusland maximaal houden zonder over te gaan tot maximale escalatie,’ is wat de nieuwe bondskanselier Olaf Scholz voorstelde in een interview in weekblad Der Spiegel, en dat is ook wat analisten als Rob de Wijk van het Haagse Centre for Strategic Studies en oud-defensieminister Joris Voorhoeve voorstaan.”

(Tekst loopt door onder de afbeelding)

Onbetaalbaar

Want als het conflict in Oekraïne verder voortduurt kan de inflatie komende tijd nog verder oplopen, zeker als de strijd militair verder uit de hand loopt. En die voortdurende prijsstijgingen gaan op den duur zeker politieke en sociale spanningen in Europa zelf opleveren. Bij de huidige hoge energie- en voedselprijzen kunnen meer en meer huishoudens hun boodschappen en hun gasrekening eenvoudig niet meer betalen.

Het meest gunstige scenario voor dit moment is dat het conflict gestabiliseerd wordt en dat de energieprijzen gaan dalen tot een aanvaardbaar niveau. “Maar ook in dat geval blijf je een probleem houden, want het nieuwe prijsniveau zal waarschijnlijk nog altijd hoger zijn dan voor de crisis, terwijl de lonen achter zijn gebleven bij de prijsstijgingen.”

Het zal daarom moeilijk zijn om de koopkracht van de Nederlandse huishoudens weer op het peil van begin 2021 te krijgen. En niet vanzelfsprekend, denkt Benink: “De overheid heeft niet veel armslag. Het verlagen van de belastingen zal niet snel gebeuren, omdat ze natuurlijk door de coronacrisis al gigantisch veel uitgaven heeft gedaan en er op dit moment ook forse tegenvallers zijn. Een ander middel zou het verhogen van de lonen kunnen zijn. Maar dan komt de last van deze crisis bij het bedrijfsleven te liggen.

En het is maar de vraag of de bonden en werkgevers daar uitkomen.”Daarbij ligt dan ook het gevaar op de loer van een loon-prijsspiraal,” waarschuwt Benink. “Wanneer als gevolg van de loonstijgingen ook de prijzen weer omhoog gaan, moeten werknemers opnieuw looneisen stellen en krijgen we een escalatie zoals in de jaren zeventig van de vorige eeuw. Dat leidde uiteindelijk tot een economische crisis die jaren duurde.”

_Advertentie.