‘Wokeness’ op de universiteit: wat merken docenten aan Tilburg University ervan?

Het gebruik van genderneutrale voornaamwoorden, de vraag naar minder witte mannen in het curriculum en meer ruimte voor niet-westerse perspectieven: de woke-cultuur is doorgedrongen tot universiteiten en collegebanken. Univers is benieuwd of dat ook geldt voor Tilburg University en vroeg aan vier docenten: wat merkt u van wokeness op de universiteit?  

Het woord ‘woke’ weerklinkt in de hele samenleving. Maar wat is het nu eigenlijk? Wie woke is, oftewel wakker, is zich bewust van sociale ongelijkheid. De ogen zijn niet langer gesloten voor discriminatie, onrechtvaardigheid en achterstelling. De term wordt echter ook in negatieve zin gebruikt door groepen die er juist een cultuur van doorgeslagen politieke correctheid mee aanduiden.

Woke is ook in toenemende mate het onderwerp van discussies aan en over universiteiten. De een vindt dat de recente gevoeligheid voor onrecht de academische vrijheid beperkt, de ander associeert het met zelfbewust nadenken van de jongere generatie. We vroegen aan vier docenten van verschillende faculteiten naar hun ervaringen met wokeness. Aan het woord: Hans Siebers, Mariéle Wulf, Bram Peper en Wim Dubbink.

Hans Siebers, universitair hoofddocent bij departement Cultuurwetenschappen (TSHD)

“In 2019 heb ik een kritische opmerking gemaakt over de acties tegen zwarte piet en vervolgens kreeg ik een volstrekt onaangekondigde delegatie van Kick Out Zwarte Piet (KOZP) op bezoek. Ik werd op de universiteit uitgenodigd voor een meeting, pas later bleek dit om een meeting van KOZP te gaan. Daar werd ik ter verantwoording geroepen en werd mij verteld dat ik zulke uitspraken niet mocht doen. Op dit moment speelt aan Tilburg University een vergelijkbaar issue rond het kunstwerk Black Widow in het Dante-gebouw. Daarbij is dezelfde ongefundeerde interpretatie als bij zwarte piet gehanteerd. Het beeld zou ook een black face vertegenwoordigen, en daarom weg moeten.

“Ik houd mezelf als wetenschapper bezig met vraagstukken over racisme, discriminatie en uitsluiting in de samenleving, specifiek in de arbeidsmarkt en het onderwijs. Hierdoor krijg ik te maken met activiteiten die je grosso modo onder de noemer ‘woke’ zou mogen scharen. Zo was ik bij een meeting over racisme van de KNAW (Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen red.) in 2020, waarin woke standpunten werden verkondigd onder de vlag van KNAW. Een eenduidig uitgangspunt stond centraal, namelijk dat de wetenschap gekoloniseerd zou zijn. Dat zou betekenen dat ‘witte’ mensen de wetenschap beheren en dat zij hun normen aan de wetenschap opleggen. En dus werd er opgeroepen tot dekolonisatie van de wetenschap. Dat houdt twee dingen in: ten eerste het vervangen van ‘witte’ wetenschapers door wetenschappers ‘van kleur’ of ‘zwarte’ wetenschappers. En daarnaast wetenschappelijke taal, zoals gebruikt in artikelen en colleges, langs de meetlat van rassenideologie leggen. Woke verkondigt deze rassenleer: het denken in termen van rassen, alsof er ‘witte’, ‘zwarte’ en mensen ‘van kleur’ zijn.

“Ik merk wel wat van wokeness in het onderwijs.  Maar ik zie geen studenten die woke-standpunten vertegenwoordigen.”

Hans Siebers

“Woke is bovendien een ideologie om inzendingen bij wetenschappelijke tijdschriften af te wijzen, omdat die niet die ideologie onderschrijven. Dit is met name het geval bij onderzoek naar discriminatie, uitsluiting of inclusie; zaken die te maken hebben diversiteit en ongelijkheid. Ik schrijf regelmatig over discriminatie in de samenleving. Mijn gegevens uit eigen onderzoeken laten zien dat er geen sprake is van racisme in Nederland, maar wel van discriminatie. Door woke beheerste journals dwingen je echter om hun rassenideologie over te nemen. Dit weiger ik pertinent, omdat denken in termen van rassen een kenmerk van racisme is. Het is moeilijk om wetenschappelijke en analytische artikelen gepubliceerd te krijgen in tijdschriften die de woke ideologie als maatstaf hanteren. Dat is een aantasting van wetenschap.

“Het is belangrijk om studenten bewust te maken van de verschillende relevante concepten. Ik leer mijn studenten om onderscheid te maken tussen racisme, discriminatie, nationalisme, stereotypering en vooroordelen. En dat valt niet altijd mee, want in de media, politiek en in het dagelijkse taalgebruik is het is gebruikelijk om al die zaken op een hoop te gooien. In die zin merk ik wel wat van wokeness in het onderwijs.  Maar ik zie geen studenten die woke-standpunten vertegenwoordigen. Het lukt mij vrij aardig om de discussie wetenschappelijk, analytisch en conceptueel te houden.”

Mariéle Wulf, universitair hoofddocent bij departement Systematische Theologie en Wijsbegeerte (TST)

“Wokeness is een vrij lastig parket voor een katholieke moraaltheologe binnen een zogeheten ambtsopleiding; een opleiding voor een functie binnen een godsdienst. Als theoloog of theologe word je opgeleid tot priester of pastoraal medewerker/medewerkster. Je werkt dan in opdracht van de katholieke kerk, bijvoorbeeld bij een parochie, ziekenhuis of gevangenis.

“Hoe je leeft en hoe je je gedraagt spelen een rol in deze dienst: je moet leven volgens de normen en wetten van de katholieke kerk. Deze kunnen anders zijn dan in de rest van de maatschappij. Als je bijvoorbeeld ongehuwd bij elkaar leeft, mag je de opleiding wél volgen, maar krijg je geen baan binnen de katholieke kerk. De Kerk is namelijk geen voorstander van deze manier van leven.

(tekst loopt door onder de afbeelding)

“Homoseksueel geaard zijn vormt als zodanig geen probleem. Wie zich homoseksueel voelt, mag wél de gehele opleiding volgen en kan, als man, zelfs priester worden. Maar seksuele intimiteit mag niet omdat een homoseksueel stel niet op de katholieke manier mag trouwen. Binnen mijn werk op Tilburg University heb ik wel eens meegemaakt dat een homoseksuele student niet blij was met betrekking tot deze leer van de katholieke kerk. Voor iemand die zich daarin niet kan vinden, is de Kerk misschien geen goede werkgever. Ik mag als moraaltheologe ook geen andere inhoud verkondigen want ik ben gebonden aan het curriculum dat is vastgelegd door de katholieke kerk, dus vanuit Rome.

“Theologie is open voor iedereen die geïnteresseerd is om vakken te volgen. Zo zijn er ook studenten van buiten de faculteit die godsdienstige vragen, ethische zienswijzen en zinvragen boeiend vinden. In mijn lessen over toegepaste ethiek zat bijvoorbeeld iemand van de geneeskunde, en er was zelfs een jurist. Zij wilden een katholieke kijk krijgen op vragen binnen hun werk. En hun inbreng en kijk was weer verrijkend voor de theologen.

“Existentiële vraagstukken kunnen ook existentiële betrokkenheid oproepen. Wokeness vraagt van mij daarvoor ruimte en tijd te maken na de les.”

Mariéle Wulf

“Het gebeurt weleens dat iemand zegt: ‘ik denk daar anders over’. Mijn trucje is dan om het praktisch te maken. Bijvoorbeeld door op te werpen wat abortus voor de vrouw betekent. Is abortus laten uitvoeren wel zo makkelijk? En is het wel een verlichting voor de vrouw? Dan laat ik de discussie even over aan de klas: voorstanders en tegenstanders gaan een zelfstandige discussie aan en moeten leren hun argumenten aan te scherpen.  Als de existentiële problematiek dan zichtbaar is, wordt de wetenschappelijke stand van zaken, de redenen waarom theologen bijvoorbeeld geen voorstanders van abortus zijn, uiteindelijk begrijpelijk.

“Existentiële vraagstukken kunnen ook existentiële betrokkenheid oproepen. Wokeness vraagt van mij daarvoor ruimte en tijd te maken na de les. In de les emotioneel worden of beledigd doen omdat iemand anders denkt, is niet gepast. Hier gaat het om zakelijk en zuiver academisch denken. Wokeness vraagt om mijn luisterend oor, om waardering van het gezamenlijke oprechte nadenken: wij zijn op zoek naar de diepere en omvattende waarheid – zoals de Kerk ons heeft geleerd. Ik houd van goede discussies, dat houdt mij wakker en ik leer ervan bij!”

Bram Peper, universitair docent bij departement Sociologie (TSB)

“De woke-discussie die in Nederland speelt zie ik niet direct terug binnen Tilburg University en het departement Sociologie. Terecht dat er aandacht is voor diversiteit en minderheidsstandpunten, maar sociologen doen eigenlijk niets anders. Zelfs de meest conservatieve sociologen zijn zich bewust van de verschillende posities die mensen in de samenleving innemen.

“We hebben binnen sociologie een redelijk diverse docentenpopulatie op het gebied van nationaliteiten en de verdeling tussen man en vrouw, jong en oud. De studentenpopulatie is nog iets diverser, al zijn in beide gevallen witte mensen meer vertegenwoordigd. In colleges kun je al jaren niet alleen meer aankomen met voorbeelden uit Nederland en West-Europa, gezien de diversiteit in de collegezaal.

“Je merkt dat er meer discussie en agressie vanuit de samenleving is richting de wetenschap. Ondanks de terechte roep om aandacht voor diversiteit lijkt soms de tolerantie voor andere, niet welgevallige geluiden af te nemen.”

Bram Peper

“Ik draai in mijn colleges regelmatig de documentaire Codes of Gender, deze gaat over genderissues. De documentaire komt uit 2010 en de afgelopen jaren merk ik wel dat er meer discussie komt over queer- en non-binair zijn. In hun betrokkenheid of zendingsdrang vergeet de woke-cultuur soms de context van een bepaalde situatie, waardoor ook de nuance uit de discussie dreigt weg te raken. Al denk ik wel dat sociologen daar behoorlijk in getraind zijn. Ik zie dus vooralsnog geen grote problematische discussies ontstaan.

(tekst loopt door onder de afbeelding)

“Hoe dan ook blijven we mede door de woke-beweging nadenken over het curriculum en de literatuur die we aanbieden. We proberen recht te doen aan de verschillende stemmen in de samenleving. De afgelopen jaren denk ik ook beter na over of bepaalde humor nog kan en of je mensen daarmee niet tegen het hoofd stoot. Je moet mensen niet onnodig kwetsen. Iedereen let wat beter op wat de ander zegt.

“Dit heeft natuurlijk ook met de #MeToo-discussie te maken. Deze verschijnselen zorgen ervoor dat mensen zich steeds herijken. Hoe praat je met elkaar en hoe ga je met elkaar om? Je kan bijvoorbeeld geen mondeling tentamen met iemand afnemen zonder dat dit opgenomen wordt of dat daar een tweede docent bij is. Nieuw is dat wetenschap zelf ook deels verdacht geworden is. Je merkt dat er meer discussie en agressie vanuit de samenleving is richting de wetenschap. Ondanks de terechte roep om aandacht voor diversiteit lijkt soms de tolerantie voor andere, niet welgevallige geluiden af te nemen.”

Wim Dubbink, hoogleraar Ethiek van Bedrijf en Organisatie bij departement Filosofie (THSD)

“Universiteiten zijn altijd een vrijplaats geweest voor discussies over maatschappelijke veranderingen. De woke-discussie is dus niet uniek, de term wel. De belangstelling voor sommige groepen is wel nieuw, er is nu meer aandacht voor vrouwen, non-binaire- en transgender personen. Tegenwoordig zijn het departement Filosofie en de universiteit erg gericht op ongewenste omgangsvormen en seksuele intimidatie. Ook is er meer belangstelling voor vrouwelijke wetenschappers. Wat daarnaast relatief nieuw is, is de opmerkzaamheid voor pestgedrag.

“De discussie wordt doorlopend gevoerd, maar de aandacht verschuift.”

Wim Dubbink

“Sprekend als departementvoorzitter zie ik dat de aandacht voor deze onderwerpen vooral van onderaf tot me komt. Vanuit het departement is er vraag naar meer vrouwelijke docenten en een diverser curriculum waarin meer belangstelling is voor vrouwen en non-westerse auteurs en manieren van denken. Ook van boven af vraagt de universiteit om interesse voor integriteit. Daar valt een heleboel onder: bewust zijn van seksuele intimidatie, gelijke behandeling en allerlei impliciete vooroordelen. We krijgen daar ook cursussen in.

“De discussie wordt doorlopend gevoerd, maar de aandacht verschuift. De ene keer is er meer belangstelling voor pesten, de andere keer meer voor genderemancipatie. Vorige maand is er bijvoorbeeld een commissie Diversiteit in het leven geroepen. In de lessen gaat het beide kanten op. Soms heb je studenten die tegen docenten zeggen: ‘het curriculum is ongepast, want het is vrouwonvriendelijk en er zijn te veel witte filosofen.’ Anderzijds zijn er ook veel studenten die de tegenreactie geven, omdat er volgens hen geen aandacht is voor conservatieve geluiden of dat het onderwijs ideologisch is ingestoken. Je ziet dat mensen zich snel ingraven. Alles waar ze het niet mee eens zijn, noemen ze ideologisch. Maar dan heb je al snel geen dialoog meer.” 

_Advertentie.