Wanneer je de dupe wordt van deep fakes of AI: ‘Als burger ben je machteloos’

Rechtswetenschapper Bart van der Sloot waarschuwt voor ontwrichtende technologieën als kunstmatige intelligentie en deep fakes: ‘Er is een fundamentele herziening nodig van het rechtssysteem.’ Hij vertelt erover in de nieuwste aflevering van de podcast Univers Audio.

Net als andere landen, ondergaat ook Nederland een digitale revolutie. Big data, ChatGPT en deep fake-technologieën zijn niet meer weg te denken uit de Nederlandse samenleving. De technologische ontwikkelingen volgen elkaar in rap tempo op. Voor bedrijven en organisaties een geschenk uit de hemel. Om hun diensten, producten of werkzaamheden te verbeteren, maken zij namelijk ruimschoots gebruik van alles wat de digitale revolutie hen te bieden heeft.

Een zorgwekkende trend, vindt Bart van der Sloot. Foto’s of andere persoonsgevens kunnen bijvoorbeeld misbruikt worden door hackers, of terechtkomen in ondoorzichtige algoritmes. Maar wanneer burgers de dupe worden van technologische ontwikkelingen moeten ze het vooral zelf uitzoeken, ziet de filosoof en rechtsgeleerde:

‘De burger heeft rechten, maar lijkt er niks aan te hebben. Ga je recht maar eens halen tegen de Belastingdienst of Facebook. Het zijn ontzettend machtige partijen die geen openheid van zaken geven en bovendien een hoop advocatenkosten kunnen dekken. Daar sta je als burger eigenlijk machteloos tegenover.’

Rol van ambtenaren

Volgens Van der Sloot moet het Nederlandse rechtssysteem fundamenteel worden herzien. Hij voorziet daarin een belangrijke rol voor wetgevingsjuristen en beleidsambtenaren: ‘We hebben slimme ambtenaren met veel kennis in huis. Zij hebben veel meer tijd dan politici om zich te buigen over de digitale revolutie. Als zij de taak krijgen om zich serieus over dit soort vraagstukken te buigen, zouden zij binnen twee jaar met een grootschalige herziening van het rechtsstelsel kunnen komen.’

Toch lijkt dat nog niet echt te lukken. Ambtenaren laten zich vooral leiden door de politieke wind die er waait: ‘Er lijkt een blokkade bij ambtenaren te zitten om echt aan de slag te gaan en het huidige juridisch raamwerk kritisch te herzien. Wetgevingsjuristen die door het Ministerie van Justitie zijn aangenomen om wetten te maken, lijken dat niet te willen doen. Zij kijken vooral naar wat de minister wel of niet wil en slaan niet met de vuist op tafel als dat nodig is. Daarmee dienen zij niet het algemeen belang, maar het belang van de minister’, stelt Van der Sloot.

Proactieve houding

Volgens Van der Sloot is een proactieve houding van ambtenaren een vereiste: ‘Over tien of twintig jaar zal Artificial Intelligence zich nog meer hebben gevormd. Hoewel we op dit moment nog geen last hebben van alle ontwikkelingen, moeten we potentiële problemen voor zijn. Je moet niet denken in termen van ‘laat maar’ of ‘we wachten wel’. Een cultuuromslag in het Nederlandse wetgevingstraject is hard nodig.’

Niet neutraal

Het kan wel, ziet de rechtswetenschapper. In tegenstelling tot Nederland, nemen sommige andere landen een proactieve houding aan in de begrenzing van technologische ontwikkelingen. Zo wordt het gebruik van deep fake-technologieën in de Verenigde Staten en China sterk aan banden gelegd. Daarnaast legde de Italiaanse data protection authority onlangs ChatGPT stil omdat er zorgen zijn over de betrouwbaarheid ervan.

Volgens Van der Sloot is het belangrijk om te beseffen dat technologie niet neutraal is: ‘Mensen denken vaak dat je technologie kunt inzetten voor goede en slechte doeleinden. Dat klopt niet. Een techniek is ontworpen voor een bepaald doeleinde. Zo is deep fake-technologie in eerste instantie ontworpen om nepporno van vrouwen te maken zonder daarvoor hun toestemming te vragen. Daar is niks neutraals aan.’

Wil je meer weten? Beluister de podcast:

_Advertentie.