Dankbaarheid maakt vrouwen monddood: ‘Niet onderhandelen, maar blij zijn dat je een kans krijgt’

Stemrecht, promoveren of een leidinggevende positie op de werkvloer? ‘Vrouwen moeten dankbaar zijn voor dingen die voor mannen vanzelfsprekend zijn’, legt voormalig student filosofie Renate Krabbendam uit in haar masterscriptie. ‘Vrouwen die niet dankbaar zijn, krijgen het stempel ‘arrogant’, ‘ijskoningin’ of ‘bazig’.

Waar kwam de inspiratie voor jouw scriptieonderwerp vandaan?

‘In 2020 gaf rechtshistoricus Madeleijn van den Nieuwenhuizen een speech tijdens de nationale vrouwenmars in Amsterdam. Ze betoogt dat vrouwen veelvuldig te horen krijgen dat ze ‘dankbaar’ moeten zijn voor de kansen die ze hebben gekregen in het leven. Volgens haar maakt dit vrouwen monddood en staat het een échte feministische vooruitgang in de weg. Haar speech zette mij aan het denken en vormde de basis voor mijn onderzoek.’

Waar gaat je scriptie over?

‘Mijn scriptie gaat over het filosofisch concept ‘affectief onrecht’. Dat is een onrechtmatige daad tegen een persoon als emotioneel wezen. Neem bijvoorbeeld de boosheid van een vrouw van kleur. Als zij ergens boos over is – bijvoorbeeld omdat ze te maken krijgt met seksisme of racisme – wordt er niet gekeken naar de achterliggende reden van haar woede. Zij wordt daarentegen direct bestempeld als hysterische, zwarte vrouw.

‘Dat is oneerlijk. Want wanneer andere mensen ergens boos over zijn, wordt er wel gekeken naar de achterliggende redenen. Neem bijvoorbeeld de boeren die de afgelopen maanden flink van zich lieten horen. Iedereen weet dat de boeren boos over zijn over de stikstofmaatregelen. Zij werden niet direct gereduceerd tot ‘irrationele, boze mannen’.

‘Als je deze twee voorbeelden met elkaar vergelijkt, valt op dat emotieregels rondom boosheid ongelijk zijn verdeeld. Dat geldt niet alleen voor boosheid, maar ook voor een andere emotie: dankbaarheid. In mijn scriptie beargumenteer ik dat ‘affectief onrecht’ daarom niet alleen betrekking heeft op boosheid, maar een breder concept is. Het zijn vooral vrouwen – en niet mannen – die hier de dupe van zijn. Zij moeten ‘dankbaar’ zijn voor dingen die voor mannen vanzelfsprekend zijn.’

Waar blijkt dat uit?

‘Dat is heel subtiel. Er wordt natuurlijk niet de hele tijd aan vrouwen gevraagd of zij dankbaar willen zijn. Toch verwacht men impliciet een soort dankbaarheid van vrouwen. Zo wordt een vrouw regelmatig gewezen op een situatie waarin zij het slechter had kunnen hebben. Bijvoorbeeld een periode in het verleden waarin vrouwen bepaalde dingen niet mochten of konden doen: ‘Vrouwen in tijd X of land Y hebben het slechter dan jij.’ Met andere woorden: wees dankbaar voor alles wat jij nu hebt want dat is niet vanzelfsprekend.

‘Een soortgelijke dankbaarheid wordt ook verwacht van een vrouw die bijvoorbeeld een leidinggevende functie krijgt toegewezen. Ook haar situatie had anders kunnen zijn: zij moet blij zijn dat zij ‘als vrouw’ de voorkeur krijgt boven een mannelijke collega.’

Wat kwam er uit je onderzoek?

‘Een van mijn belangrijkste conclusies is dat deze ‘dankbaarheid’ ervoor kan zorgen dat je ‘genoegen neemt’ met je situatie. Een vrouw die bijvoorbeeld dankbaar is voor een bepaalde kans op de werkvloer, onderhandelt minder snel over haar salaris: zij moet tenslotte ‘blij zijn’ dat zij überhaupt deze kans heeft gekregen.

‘Toch tonen lang niet alle vrouwen te allen tijde zomaar hun dankbaarheid. Sommigen durven uit te dragen dat zij recht hebben op bepaalde kansen, zoals een promotie op de werkvloer. Gek genoeg worden zulke vrouwen soms afgestraft omdat zij niet de gewenste dankbaarheid tonen. Ze krijgen het stempel ‘arrogant’, ‘ijskoningin’ of ‘bazig’. Dit zal een man in een soortgelijke situatie niet snel overkomen. Hij is ambitieus, zelfverzekerd en een harde werker.’

Zie jij parallellen tussen jouw scriptieonderzoek en de inperking van vrouwenrechten in Polen en Amerika?

‘Ik weet niet zeker of er een causaal verband bestaat tussen affectief onrecht en de inperking van vrouwenrechten. Daar is empirisch onderzoek voor nodig. Maar mijn instinct zegt dat er wel een verband bestaat.

‘Samenlevingen over de hele wereld vragen vrouwen namelijk nog altijd dankbaar te zijn voor verkregen basisrechten. Indirect stel je daarmee dat basisrechten voor vrouwen niet vanzelfsprekend zijn. En wanneer iets niet vanzelfsprekend is, is het kwetsbaar. Hierdoor kunnen bepaalde basisrechten – zoals het recht op abortus of vrouwenstemrecht – worden ingeperkt.

‘Zolang rechten nog niet vanzelfsprekend zijn en aangetast kunnen worden, moeten we de barricade opgaan. Daar hebben vrouwen ook mannen voor nodig. Zij vormen tenslotte de andere helft van de wereldbevolking.’

Heb je nog een tip voor aanstaande scriptieschrijvers?

‘Het hielp mij enorm om gedurende mijn hele scriptieperiode een nieuwsgierige houding aan te nemen. Hierdoor keek ik er iedere keer opnieuw naar uit om weer aan de slag te gaan. Wanneer je het idee hebt dat je alles al weet en hebt gelezen over je onderwerp, wordt het snel saai. Terwijl aanhoudende nieuwsgierigheid ervoor zorgt dat het leuk blijft. Als dat de basis is, komt de rest vanzelf.’

Renate Krabbendam is zich ervan bewust dat identiteit niet binair is en de intersecties tussen verschillende vormen van identiteit invloed hebben op privilege en onrecht.

_Advertentie.