‘College van Bestuur moet rapport Adviescommissie Samenwerkingsverbanden naast zich neerleggen’

Samenwerkingen met Israëlische universiteiten moeten niet worden opgeschort vanwege morele overwegingen, stellen Dick den Hertog, Han van der Maas en Philip Hans Franses. De hoogleraren waarschuwen voor een glijdende schaal: ‘Er is altijd wel een partner te vinden die te koppelen is aan mogelijke mensenrechtenschendingen.’

In de discussie op universiteiten over het samenwerken met partners in oorlogsgebieden bestaat brede overeenstemming over vier uitgangspunten: geen discriminatie, objectieve criteria, beoordelen van projecten op inhoud en behoud van academische vrijheid. Een vierkoppige adviescommissie van Tilburg University gaat aan al deze criteria voorbij.

Volgens de commissie volstaat een moreel oordeel om elke samenwerking met Israël in de ban te doen. Het is een glijdende schaal. Op die manier kan elke internationale samenwerking onder een moreel vergrootglas verdacht worden gemaakt. Mag je straks nog leukemieonderzoek doen in een land met een onwelgevallig regime, of een studentenuitwisseling doen met Iran?

Academische vrijheid

Nadat de discussie over samenwerking met Israël was losgebarsten gaven de rectoren van alle universiteiten gezamenlijk, in een reactie in dagblad Trouw, aan dat bij het beoordelen van dit soort samenwerking academische vrijheid leidend moet zijn. De vrijheid voor wetenschappers om onderzoek te doen en te publiceren naar eigen inzicht staat voorop.

Eppo Bruins, de huidige minister van onderwijs, onderschreef het volmondig en tweette: ‘Wat een knappe en zorgvuldige brief […] Ieder woord gewogen. Academische vrijheid voorop als kernwaarde.’

Het rapport van de adviescommissie in Tilburg doet het tegenovergestelde. Het plaatst moraliteit boven academische vrijheid. De commissie heeft naar eigen zeggen ‘een deliberatieve route gekozen die de morele oordeelsvorming centraal stelt’ want ‘academische vrijheid is niet het hoogste doel van de universiteit,’ aldus de commissie. In één pennenstreek wordt een van de belangrijkste kernwaarden van de universiteit bij het vuilnis gezet.

Anti-discriminatie

Hetzelfde geldt voor het anti-discriminatiebeginsel. Universiteiten spraken af dat de commissies die zich over dit soort zaken buigen niet één land eruit pikken, maar objectieve, toetsbare criteria ontwikkelen om alle landen op dezelfde manier te behandelen.

Niet Israël anders behandelen dan China. ‘Sowieso zullen wij nooit banden met een heel land verbreken. Dit overwegen wij enkel als de Rijksoverheid ons dit dwingend oplegt of adviseert,’ schreven de rectoren in dezelfde brief. Maar de commissie in Tilburg kijkt exclusief naar Israël, en niet naar vergelijkbare samenwerkingen met partners in andere landen.

Onafhankelijkheid

Het rapport schetst daarbij een eenzijdig beeld van de werkelijke situatie aan Israëlische universiteiten en laat de onafhankelijke positie van Israëlische wetenschappers achterwege. De commissie heeft ook geen wederhoor gepleegd bij Israëlische universiteiten.

Ondertussen eist de commissie wel van Israëlische universiteiten dat ze zich als instituut uitspreken tegen de oorlog. Israëlische universiteiten verhouden zich ‘onvoldoende kritisch tot de oorlog’ en daarmee ‘maken ze hun verantwoordelijkheden niet waar.’ Dat is verkeerd, aldus de commissie, en daarom mogen ze collectief geboycot worden.

Lees ook:

Schort de samenwerking met Israëlische universiteiten op, is het advies aan Tilburg University

Dat is nogal wat: omdat de universiteit als geheel geen politieke positie inneemt, moeten de wetenschappers die daar werken aan staaroperaties bij kinderen in de ban worden gedaan. Het zal je gebeuren, als onafhankelijke Israëlische wetenschapper.

Het druist bovendien in tegen vele adviezen in de afgelopen decennia, van het Kalven report uit 1967 tijdens de Vietnamoorlog, tot het rapport over academische vrijheid van de Commissie Stolker: universiteiten moeten niet moraliseren of (politieke) posities innemen, juist om eigen wetenschappers de ruimte te laten.

Geen mensenrechtenschendingen

Tegelijk concludeert de commissie dat er met de bestaande samenwerkingsprojecten tussen Tilburg University en Israëlische instellingen zelf helemaal niets aan de hand is. Geen risico dat deze zouden bijdragen aan mensenrechtenschendingen.

Integendeel, de onderzoeksprojecten – zoals screeningsmethoden voor darmkanker – dragen bij aan een gezondere toekomst en de studentenuitwisselingen tot meer onderling begrip. Science diplomacy op z’n best zou je denken. Maar daar gaat men in de conclusies vervolgens aan voorbij.

Maatwerk

Dat is onterecht, want een belangrijk uitgangspunt in (internationale) samenwerking is beoordelen op projectniveau – om werkelijk te kunnen vaststellen of er een reëel risico is dat een onderzoeksproject of activiteit bijdraagt aan mensenrechtenschendingen.

Het gaat om maatwerk én aantoonbaar directe verbanden, niet om collectieve of afgeleide schuld. Ook dat uitgangspunt legt de commissie in Tilburg naast zich neer. In plaats dat alleen projecten die ontegenzeggelijk bijdragen aan oorlogshandelingen of mensenrechtenschendingen worden heroverwogen, moeten alle Israëlische instellingen op de zwarte lijst.

Het is een glijdende schaal, want waar houdt het op? Stel dat je in Congo onderzoek doet, samen met een universiteit die ook technologie ontwikkelt samen met rebellen. Ofwel: als je doorredeneert is in elk consortium direct of indirect wel een partner te vinden die gerelateerd kan worden aan een regime waar mogelijk mensenrechtenschendingen plaatsvinden. In een gewelddadige, ongelijke wereld is alles aan (mensen)rechten of milieu te koppelen.

Generaliseren boven maatwerk, moraliteit boven academische vrijheid, negeren van het anti-discriminatiebeginsel – het zijn verkeerde en heel riskante afslagen, die de commissie in Tilburg neemt.

Het College van Bestuur van Tilburg University kan niet anders dan dit advies naast zich neerleggen, als het pal wil staan voor de kernwaarden van de universiteit.

_Advertentie.