‘Gevangenisstraf ondergewaardeerd’

Econoom Ben Vollaard vindt dat rechters, rechtswetenschappers en politici de gevangenisstraf stelselmatig onderwaarderen.

Ben Vollaard kwam onlangs in het nieuws vanwege zijn scherpe kijk op de scores van de AD-haringtest. Die is verre van objectief en riekt naar belangenverstrengeling. Minder bekend is dat Vollaard een opzienbarend verhaal heeft over de gevangenisstraf in Nederland.

De trend in Nederland is al jaren dat het aantal uitgedeelde gevangenisstraffen daalt, dat cellen leeg komen te staan en dat gevangenissen worden gesloten. Vollaard, die werkt op het snijvlak van gedragseconomie en strafrecht, zet vraagtekens bij de vanzelfsprekendheid hiervan: “De criminaliteit in Nederland daalt, dat is waar, maar dat is op zich helemaal geen argument om minder gevangenisstraf te geven. Er zijn nog steeds meer dan genoeg criminelen te vinden! In België daalt de criminaliteit ook, toch hebben ze daar geen cellenoverschot.”

De reden dat in Nederland de gevangenis uit de gratie is geraakt, is volgens Vollaard niet zozeer te wijten aan links of rechts beleid van opeenvolgende kabinetten. Eerder ligt het aan het dogma van de statistieken: “De literatuur over gevangenisstraf bewijst dat er een enorme nadruk is gekomen op recidivegevaar. Hoe vaak iemand na een straf alsnog in de fout gaat en in beeld komt van justitie, valt namelijk gemakkelijk te turven en dat lijkt objectieve informatie op te leveren.” En die informatie wordt vervolgens door strafrechters gebruikt om tot een oordeel te komen: gevangenisstraf of toch liever een taakstraf? “Na een taakstraf recidiveren minder mensen dan na een gevangenisstraf, zo lijken de cijfers te zeggen, en dan krijgt de taakstraf al snel de voorkeur.”

Een welkome onderbreking

Om meerdere redenen is die gedachte bedrieglijk volgens Vollaard. Allereerst is het een typisch geval van appels en peren vergelijken: “Mensen die een gevangenisstraf kregen opgelegd, zijn niet voor niets harder bestraft door de rechter. Het zijn de zwaardere gevallen dan mensen die een taakstraf kregen. De groep uit de gevangenis heeft dus ook meer kans te recidiveren.”

Bovendien is het voorkomen van recidive niet het enige om de doelmatigheid van een straf te beoordelen. Er zijn ook effecten die weliswaar minder goed meetbaar zijn, maar niet van minder belang: “Gevangenisstraf heeft meer doelen, zoals vergelding, opsluiting ter bescherming van de burger en afschrikking. Die effecten zijn er, alleen zijn ze minder gemakkelijk meetbaar. Je kunt nu eenmaal niet turven welke misdaden er niet gepleegd zijn doordat een crimineel vast zit. Toch worden er wel degelijk misdrijven voorkomen door gevangenisstraf. Het opsluitingseffect is vooral erg groot bij veelplegers. En slechter worden ze er niet van. Bij veelplegers kan je vaak goed zien dat het beter met ze gaat als ze langer vastzitten. Ze krijgen eten, structuur en ze doen wat skills op. Het is goed voor hen dat de draaideur stil komt te staan. Voor sommigen is gevangenisstraf een welkome onderbreking. De gevangenisstraf is ondergewaardeerd.”

Afschrikkende werking

Hard straffen schrikt ook af, zegt Vollaard. En dat is wetenschappelijk vast te stellen, alleen moet je daar wat meer moeite voor doen dan recidivecijfers opvragen bij justitie. Het is natuurlijk niet mogelijk om de strafdreiging willekeurig te variëren, maar je kunt wel gebruik maken van toevallige variatie: “Er is een leuke studie in Italië gedaan. De gevangenissen zaten daar overvol, vandaar dat veroordeelden een pardon aangeboden kregen en van de ene op de andere dag werden vrijgelaten. Hierbij kregen ze wel de mededeling dat ze de resterende straf moesten uitzitten als ze opnieuw in de fout gingen. Wat daarna duidelijk bleek, is dat degenen die nog een lange niet uitgezeten straf hadden staan extra hun best deden niet opnieuw met justitie in aanraking te komen.”

Straf heeft dus wel degelijk een preventieve werking: “En dat zie je overal. Kijk maar naar de mestfraude. Waarom zouden deze boeren anders zoveel moeite doen en allerlei geraffineerde trucs uithalen om uit handen van de handhavers te blijven. Ze lieten zelfs lege trucks rondrijden om de boel te misleiden.”

_Advertentie.