De (on)geloofwaardige leider

Geloofwaardigheid is essentieel voor politiek leiders om hun werk goed te kunnen doen. Hoe slagen zij erin om het stempel geloofwaardig te krijgen én te behouden?

‘Twijfels over geloofwaardigheid Rutte’, ‘Hoe Rutte opnieuw een deuk in zijn geloofwaardigheid opliep’, ‘Geloofwaardigheid van premier Rutte staat op het spel’; een bloemlezing van recente koppen over de afschaffing van de dividendbelasting. Of eigenlijk, over het toch niet afschaffen van de dividendbelasting. Hoewel premier Rutte de motie van wantrouwen overleefde, zal deze openlijke twijfel aan zijn geloofwaardigheid waarschijnlijk de nodige reputatieschade opleveren.

“Geen handige actie van Rutte”, concludeert ook Sabine van Zuydam, die promotieonderzoek deed naar de geloofwaardigheid van politiek leiders. “Het is de vraag in hoeverre het tot (blijvende) geloofwaardigheidsschade leidt. Ook in de periode die ik heb onderzocht zie je dat de geloofwaardigheid van Rutte op en neer gaat. Ze noemen hem niet voor niets ‘teflon-premier’.”

Werk in uitvoering

Het begrip geloofwaardigheid is vooral bekend in de communicatiewetenschappen, ook wel omschreven als de oordelen van een ontvanger over de mate waarin een spreker het geloof waard is. Het is niet onderdeel van iemands persoonlijkheid, je kunt dus niet over jezelf zeggen dat je ontzettend geloofwaardig bent, het is een eigenschap die alleen een ander aan iemand kan toekennen. Bovendien is het werk in uitvoering. Wie vandaag het stempel geloofwaardig krijgt, kan door een onhandige actie morgen, opeens, in het vak ongeloofwaardig terechtkomen.

“Geloofwaardigheid is essentieel voor politiek leiders om steun voor hun plannen, ideeën en handelen te verwerven.” zegt Van Zuydam. Belangrijk doel van haar onderzoek was te diagnosticeren hoe het met de geloofwaardigheid van individuele politiek leiders is gesteld. Tot haar verrassing bleek het daarmee best goed te gaan. “Je hoort natuurlijk regelmatig negatieve statements over politici die allemaal ‘machtsbelust’ en ‘baantjesjagers’ zouden zijn. Wanneer je echter mensen direct vraagt: ‘Wat vind je van Emiel Roemer of Diederik Samsom’, dan blijkt dat mensen een stuk positiever zijn.”

Bekwaam, betrouwbaar en betrokken

“Het draait allemaal om de drie B’s, oftewel een geloofwaardige leider moet bekwaam, betrouwbaar en betrokken zijn”, vertelt Van Zuydam. Door het analyseren van televisieoptredens, krantenartikelen en tweets onderzocht ze hoe die geloofwaardigheid tot stand komt in de relatie tussen leiders en burgers.

“Leiders moeten telkens actief bewijzen wat ze waard zijn.”

Ze ontdekte onder andere dat er in het publieke debat substantieel meer aandacht wordt besteed aan bekwaamheid dan aan betrouwbaarheid en betrokkenheid. “Dat ze betrokken en betrouwbaar zijn, geloven we tot het tegendeel wordt bewezen. Dat overkwam bijvoorbeeld Halbe Zijlstra, die loog dat hij in de Datsja van Poetin was geweest. Bekwaamheidstesten komen wel vaak voor, leiders moeten telkens actief bewijzen wat ze waard zijn.”

De casus Job Cohen

Het was precies dat punt van bekwaamheid waarover Job Cohen struikelde als fractieleider van de PvdA. “Job Cohen werd juichend binnengehaald tijdens de verkiezingscampagne in 2010. De zeer geliefde burgemeester van Amsterdam zou de partij naar de overwinning leiden. ‘Yes we Cohen’, was een veel gehoorde slogan.” Maar het liep anders. “Cohen kreeg al snel het verwijt dat hij zijn economische kennis niet op orde had, dat werd pijnlijk duidelijk tijdens een quiz van Twan Huys. Op de vraag wat een halfje wit bij de bakker kost, wist Cohen nog wel antwoord te geven, maar bij vragen over het aantal werklozen in Nederland en de totale hypotheekschuld stamelde hij en kon hij geen heldere antwoorden formuleren.”Dat beeld van onbekwaamheid bleef aan hem plakken. Aan de geloofwaardigheid van Job Cohen als lijsttrekker werd steeds vaker openlijk getwijfeld. “Zijn betrokkenheid en betrouwbaarheid waren geen punt van discussie, maar hij zou geen duidelijk verhaal hebben en niet de straatvechtersmentaliteit bezitten die zijn nieuwe rol vereiste”, aldus Van Zuydam.

De PvdA haalde uiteindelijk maar één zetel minder dan de VVD, maar mocht daardoor niet de leiding nemen bij de formatie. Mark Rutte werd premier. Nog geen twee jaar na zijn spetterende opkomst legde Job Cohen zijn functie neer.

[caption id=”attachment_119124″ align=”alignnone” width=”100%”> Foto: Jos van Zetten

Geloofwaardigheid is ambtsgebonden

“Job Cohen werd aanvankelijk als favoriet gezien, de bruggenbouwer en staatsman”, vertelt Van Zuydam. “Maar na verloop van tijd ontwikkelde Rutte zich van studentikoze jongen en eeuwige vrijgezel, tot een kansrijke premierskandidaat. In interviews gaf Rutte telkens korte heldere antwoorden, die met ja of nee begonnen, hij had een duidelijk en consistent verhaal over de verantwoordelijke samenleving en het lukte hem om contact te maken met zijn publiek. Daartegenover haperde Cohen regelmatig, hij kon moeilijk tot de kern komen en maakte een afstandelijke indruk.”

De casus Cohen illustreert daarmee een andere belangrijke conclusie in het proefschrift, namelijk dat geloofwaardigheid ambtsgebonden is. “Een geloofwaardig leider in het ene ambt komt niet automatisch tot zijn recht in het andere ambt”, aldus Van Zuydam. In het geval van Cohen: een geloofwaardig burgemeester maakt je niet meteen tot geloofwaardige lijsttrekker.

Tips voor de nieuwe generatie

Sinds de verkiezingen van 2010, het verkiezingsjaar waar Van Zuydam zich in haar onderzoek op richtte, is er een nieuwe generatie fractieleiders opgestaan. Denk aan Jesse Klaver, Lilian Marijnissen en de kersverse Rob Jetten. Voor hen heeft Sabine van Zuydam tot slot nog wel een paar tips om aan hun geloofwaardigheid te werken. Neem initiatief tijdens optredens. Laat je menselijke kant zien, dus wat jou persoonlijk raakt en frustreert. Wees helder. Door directe en dagelijkse taal te gebruiken en concrete voorbeelden te geven, kun je opvattingen verduidelijken en ze herkenbaar maken voor het publiek.Proefschrift: The credibility challenge of political leaders. Enacting competence, trustworthiness, and caring

Promovenda: Sabine van Zuydam (1989) studeerde Bestuurskunde en Organisatiewetenschappen aan de Universiteit van Tilburg. Naast haar werk als docent en onderzoeker bij Tilburg Institute of Governance, werkt zij als onderzoeker en adviseur bij Necker van Naem.

Promotor: Frank Hendriks

Co-promotor: Tamara Metze-Burghouts (WUR)

Bekijk meer recent nieuws

Schrijf je in voor onze nieuwsbrief

Blijf op de hoogte. Meld je aan voor de nieuwsbrief van Univers.