Een kijkje in de keuken van de oudste rechtswinkel van Nederland
Dit najaar viert Rechtswinkel Tilburg – de eerste rechtswinkel van Nederland – een feestje. Al 50 jaar lang staan rechtenstudenten de kwetsbaarste groepen in de samenleving juridisch bij. Tijd om hen eens in de spotlights te zetten.
Het is eind jaren zestig – over de hele wereld zijn protesten, tegen het autoritaire gezag en voor meer inspraak en democratisering – wanneer een groepje rechtenstudenten in Tilburg besluit dat het tijd is voor actie. De studenten storen zich aan het theoretische karakter van hun studie en de kloof met de praktijk. Zij hebben het voorrecht om te studeren op kosten van de maatschappij en willen nu wat terugdoen.
In 1969 beginnen ze in de Maranatha-kerk met het draaien van juridische spreekuren voor mensen uit Tilburg en omgeving. Kosteloze rechtshulp voor mensen met de kleine portemonnee. Dit alles onder de leus: Ook Jan met de pet heeft recht op de wet. De eerste rechtswinkel van Nederland is geboren.
Studenten in de hoofdrol
Vijftig jaar later bestaat de rechtswinkel nog steeds. Ondertussen op een andere locatie in de stad, maar verder is er niet zo gek veel veranderd. Ook nu komen de rechtswinkeliers op voor de zwakkere, kwetsbare partij. Voor de huurder in plaats van de verhuurder, voor de consument in plaats van de verkoper, de uitkeringsgerechtigde in plaats van de uitkeringsinstantie en de werknemer in plaats van de werkgever. En ook nu wordt het juridische werk hoofdzakelijk door studenten (meestal van Tilburg University) gedaan. Op jaarbasis ongeveer 900 dossiers.
Iedere student verbindt zich voor anderhalf jaar aan de rechtswinkel en besteedt zo’n 12 uur per week aan zaken waarin ze cliënten juridische hulp bieden. Vrijwillig. Ze worden daarin begeleid door twee juristen. “De studenten die hier komen werken zijn stuk voor stuk zeer bevlogen”, vertelt Jacqueline Willemen, coördinator bij Rechtswinkel Tilburg. “Het zijn geen mensen die hun CV even snel willen opleuken.”
Op naar 100 jaar rechtswinkel?
“Zolang de gemeente Tilburg het noodzakelijk vindt dat wij er zijn en er voldoende studenten zijn die dit werk willen doen, kunnen we nog heel lang doorgaan”, aldus Willemen. Toch vertelt ze ook dat het wel lastiger is geworden om studenten te vinden. Sinds de studiefinanciering een lening is geworden zien studenten op tegen de lange verbintenis die ze moeten aangaan. Ze zijn bang om vertraging op te lopen of hebben hun handen vol aan de noodzakelijke bijbaan om hun studie te kunnen bekostigen. “Een jaar willen ze wel, maar anderhalf jaar vinden ze erg lang”, vertelt Willemen.
Toch zal de rechtswinkel vasthouden aan die langere periode. “Onze ervaring is dat er flink wat tijd overheen gaat voordat mensen goed zijn ingewerkt en dossiers grotendeels zelfstandig kunnen afhandelen. Wil je nog wat rendement hebben, dan is een jaar te kort. Dan zijn we continu nieuwe mensen aan het aannemen en inwerken. Gezien de lange duur van veel zaken is dat voor de cliënt ook onprettig, want die krijgen dan behandelaar op behandelaar.”
Rechtswinkeliers populair bij werkgevers
Hoewel de studenten geen studiepunten vergaren met hun werk voor de rechtswinkel, kan het hun wel in de kijker spelen bij toekomstige werkgevers. “Je weet gewoon zeker dat ze stevig met hun schoenen in het recht zijn komen te staan als ze hier gewerkt hebben. Dat weten werkgevers ook. We krijgen regelmatig vacatures binnen van advocatenkantoren uit de regio die vragen of we nog studenten hebben die op het einde van hun termijn zitten.” Sinds dit jaar krijgen rechtswinkeliers – naast een getuigschrift van hun werkzaamheden bij de rechtswinkel – ook een aantekening op hun cijferlijst van Tilburg Law School. Willemen: “Hopelijk trekt dat de student die nog twijfelt over de streep. Want één ding is wel zeker: zonder studenten geen rechtswinkel!”
Nina van Abeelen/ 19 jaar/ sectie consument en wonen
Foto: Ton Toemen
“Aan het begin vond ik vooral de spreekuren erg spannend. Je krijgt dan echt contact met de mensen. Na het eerste spreekuur had ik al vier zaken, dan loopt het werk snel op. Toen besefte ik als snel dat het werken bij de Rechtswinkel veel meer werk en tijd kost dan ik had verwacht. Maar het is ook gelijk heel leuk want de theorie krijgt een beetje vorm.
De cliënten die ik help zijn heel divers, vooral mensen met lage inkomens of schulden, maar ook studenten en ouderen. Hele verschillende mensen komen hier dus voorbij, maar dat maakt het werk juist interessant!
Ik krijg veel huurzaken, bijvoorbeeld dat de borg niet wordt terugbetaald aan studenten. Ook komen cliënten met vorderingen van incassobureaus en aanmaningen van zorgverzekeraars.
Bij een intake probeer ik alle feiten goed op een rijtje te krijgen. Vaak vergeet de cliënt iets te vertellen dat wel heel belangrijk is voor ons. Ik vraag of ze alle mailtjes kunnen doorsturen, zodat ik echt een totaalbeeld krijg van de zaak. Het is belangrijk dat je alles weet voordat je ergens aan begint. Als je een mail stuurt en de wederpartij zegt ‘nee zo is het niet gegaan, want mevrouw heeft dit of dat niet vertelt’, dan sta je niet zo sterk.
“Mijn client had een dure operatie ondergaan, die hij zelf niet kon betalen.”
Soms nemen cliënten me niet serieus. Dan zeggen ze ‘ach meisje, je snapt niet wat ik aan het vertellen ben’. Maar ik snap de situatie juist heel goed. Alleen mensen begrijpen soms niet helemaal hoe iets in elkaar zit. Dat is af en toe moeilijk, als je alleen negatieve energie terugkrijgt. Van de meeste cliënten krijg je veel waardering, maar er zitten altijd een paar tussen die minder aardig zijn. Daar ga ik dan heel rustig mee om, je moet daar eigenlijk niet teveel op reageren. Het niet persoonlijk opvatten is soms best lastig.
De emoties kunnen hoog oplopen. Laats had ik een intake met een student uit het buitenland. Hij had een dure operatie ondergaan, die hij zelf niet kon betalen. De verzekering wilde de kosten niet vergoeden. Daar werd hij heel emotioneel van. Aan de ene kant was hij blij dat hij het overleefd had, want het was een heftige operatie. Maar nu zat hij met een hoge schuld. Tijdens het gesprek moest hij huilen, dat vind ik dan wel lastig. Je kunt mensen niet verzekeren dat je het kan oplossen, dat is altijd afwachten. Op zo’n moment voel ik druk, want ik wil het graag goed doen voor de cliënten.”
Emaad Ghuman/ 25 jaar/ sectie inkomen en overheid
Foto: Ton Toemen
“De rechtswinkel in Tilburg houdt zich naast het geven van juridisch advies ook echt bezig met procederen, het praktische werk. Dat is veel minder zo bij ander rechtswinkels. Het schriftelijke gedeelte – zoals het opstellen van brieven en adviezen – is interessant. Maar na een tijdje wordt dat een beetje saai.
Het is juist leuk als je cliënten kunt bijstaan in de rechtszaal en een woordje voor hen kunt doen voor de rechter. Dat is altijd spannend. Op die momenten besef je hoe goed of hoe slecht je bent. Het is dan belangrijk om je dossier goed te kennen. In het begin lees je een beetje voor, maar na een tijdje wordt het wat natuurlijker.
Vaak kun je zaken afhandelen zonder naar de rechter te moeten. Onlangs had ik een zaak met een meneer van bijna 60 jaar oud. Hij werkte als chauffeur bij een werkgever die hem al jaren flink onderbetaalde. Meneer was erg terughoudend om hulp te zoeken. Hij leed aan paniekaanvallen. Tijdens het intakegesprek zat hij aan de medicatie en hij trilde ook. Hij vertelde dat hij niet snel met problemen naar een ander stapt. Meneer probeerde zelf zijn problemen op te lossen, maar dit was een geschil waar hij niet uit kon komen.
We hebben toen een adviesbrief voor hem opgesteld. Zijn werkgever heeft die brief gelezen en hem uiteindelijk met terugwerkende kracht het juiste salaris gegeven. Dit scheelde echt duizenden euro’s. Ik was zeer blij en had niet verwacht dat hij zo snel uit de problemen zou zijn. Hij klonk ontzettend opgelucht, dat was mooi. Hij zag er zo gestrest uit, ik ben blij dat ik hem heb kunnen helpen.
“Het begint vaak met een boete of een simpel geschil. En dan stapelen de problemen zich op.”
Dit werk heeft mijn kijk op de samenleving zeker veranderd. Als je studeert ben je vooral bezig met de theorie, maar je denkt niet aan de maatschappelijke context. Hier zie je wat voor problemen bepaalde bevolkingsgroepen eigenlijk ervaren.
Wat me vooral verbaasd heeft? Hoe onwetend sommige mensen zijn. Dat ze zich niet echt kunnen verdiepen in hun probleem. Het begint vaak met een boete of een simpel geschil bij de gemeente. Ze krijgen een black-out en weten niet meer wat ze moeten doen. En dan stapelen de problemen zich op.
Ik kan het iedereen aanraden om hier te komen werken. De sfeer is goed. Als je een vraag hebt over een dossier dan kun je altijd advies krijgen. De teamleiders vragen regelmatig hoe het gaat. Als je geïnteresseerd bent in de praktijk, dan is de keuze voor deze rechtswinkel heel goed.”
Wanisha Ramdin/ 24 jaar/ sectie inkomen en overheid
Foto: Ton Toemen
“Het werk bij de rechtswinkel gaf mij nieuwe waardering voor mijn studie. Het kan best saai worden iedere keer die boeken en die tentamens. Dit maakt het erg dynamisch. Je ziet hoe het recht leeft. En je ontdekt waar je later terecht kunt komen.
In de praktijk is het anders dan op de uni. Bijvoorbeeld het contact met cliënten. Het is erg wennen hoe je met iemand om moet gaan. Mijn eerste cliëntgesprekken vond ik wel spannend. Dit merkten mijn cliënten ook. Hoewel de meeste cliënten erg begripvol waren, merkte ik dat het bepaalde cliënten een onzeker gevoel gaf. Maar op een gegeven moment heb je het zo vaak gedaan, dan begin je door te krijgen hoe je het beste met bepaalde mensen om kunt gaan. Hoe je hen het beste bij kunt staan.
“Door hier te werken besef ik me dat ik veel geluk heb met de kansen die ik heb gekregen.”
Ik heb het gevoel dat ik nu meer ben toegetreden tot de samenleving. Als student leef je erg in je eigen wereld. Je bent bezig met je studie, je sociale leven en leuke dingen doen. Iedereen heeft dezelfde privileges.
Onze cliënten komen meestal uit een andere situatie, daar kom je niet mee in aanraking als student. Door hier te werken weet ik dat er mensen zijn die het lastig hebben, die de dingen moeilijk kunnen regelen. Daardoor besef ik me dat ik veel geluk heb met de kansen die ik heb gekregen. Die heeft niet iedereen. Het is moeilijk voor onze cliënten om voor zichzelf op te komen, wij komen op voor de zwakkere partij.
Een zaak die ik erg interessant vond was die van een jongen die op staande voet werd ontslagen. Zijn werkgever beschuldigde hem van diefstal. Die beschuldiging kwam voor hem uit het niets, hij had altijd zijn best gedaan. Zelf dacht hij dat zijn baas iets probeerde te vinden om hem te kunnen ontslaan, omdat hij ouder en daardoor duurder was geworden. De werkgever kon de diefstal niet bewijzen.
We hebben toen een loonvordering opgesteld en uiteindelijk is zijn salaris en een ontslagvergoeding uitbetaald. Het ging hem niet om het geld, maar om rechtvaardigheid. Hij was dan wel ontslagen, maar blij dat zijn werkgever er niet zomaar mee is weggekomen.
Zoiets geeft veel voldoening. Je bent lang bezig met zo’n zaak. Je gaat op onderzoek uit en denkt na over welke argumenten je kunt gebruiken. Van tevoren weet je nooit hoe het zal uitpakken. Als dan uiteindelijk blijkt dat het geld is overgemaakt, denk je: yes het is weer gelukt!“
Pascal Stegers/ 25 jaar/ sectie consument en wonen
Foto: Ton Toemen
“Het is denk ik goed om je te onderscheiden van de rest. Er zijn natuurlijk heel veel rechtenstudenten. Als je al flink wat praktijkervaring hebt, ben je veel interessanter voor werkgevers. Onze juridische dienstverlening reikt bovendien veel verder dan die van andere rechtswinkels. Zo procederen wij bij de rechter en schrijven processtukken. Dingen die je tijdens de – theoretisch georiënteerde – rechtenstudie niet leert. Het geeft mij meer juridische bagage, dat ik dat allemaal al een keer gedaan heb.
Het contact met cliënten ervaar je niet als je alleen maar studeert. Soms krijg je cliënten die de Nederlandse taal niet machtig zijn. Probeer dan maar eens om de juridische feiten boven water te krijgen. Ik krijg te maken met mensen die grote problemen hebben. Die veelal niet goed meekomen in de samenleving. Of heel emotioneel zijn en hun hele levensverhaal aan je vertellen. Soms ben ik naast juridisch medewerker ook sociaal werker.
“Hier in de regio opereren enkele louche verhuurders met een lage moraal.”
Je kunt een hele goede jurist zijn en goede cijfers halen, maar als je niet over de juiste social skills beschikt, dan kom je er niet. Veel studenten ontdekken pas tijdens hun eerste baan hoe goed ze met mensen zijn. Dat leermoment hebben wij nu al.
Ook zie je wat er allemaal speelt in de samenleving. Hier in de regio opereren bijvoorbeeld enkele louche verhuurders met een lage moraal. Zij weten hoe de wet in elkaar zit en maken misbruik van de onwetendheid van hun huurders. Die denken dat ze geen keus hebben als er in een nette brief staat dat ze hun huis uit moeten.
Soms kun je ervoor zorgen dat die mensen in hun woning kunnen blijven. Dan zijn ze ontzettend dankbaar. Daar haal ik veel voldoening uit. Je hebt dan een grote impact op het leven van iemand. Cliënten ervaren dat de wet er ook is om hen te beschermen. Dat is waarom wij hier zijn.”
Advertentie.
