De man legt het wel even uit. Is mansplaining wetenschappelijk te verklaren?

Ongevraagd advies van een mannelijke collega of een uitleg van een vriend waar je niet op zit te wachten. Voormalig researchmasterstudent communicatiewetenschap Astrid Fokkema onderzocht het fenomeen mansplaining: ‘Met zo’n ongevraagde uitleg laat een man blijken dat hij zich qua kennis superieur vindt aan de ander.’

Waar gaat je scriptie over?

‘Ik heb onderzoek gedaan naar mansplaining: het fenomeen waarbij mannen ongevraagd hele basale kennis delen met vrouwen. Het leek me leuk om vanuit de communicatiewetenschappen naar dit fenomeen te kijken. Online vind je veel verhalen van vrouwen die het hebben meegemaakt.

‘Maar er zijn ook talloze discussies over dit onderwerp te vinden die veelal leiden tot polarisatie. Ik vroeg me af het mogelijk is om – los van de polariserende discussies op het internet – met behulp van de wetenschapsliteratuur empirisch te onderbouwen wat mansplaining nu precies is.’

Kun je een voorbeeld geven van mansplaining?

‘Een goed voorbeeld van mansplaining is te zien in een video die Georgia Ball, een professionele golfer, deelde op TikTok. Op de video zie je dat Ball een nieuwe slag aan het oefenen is, maar onderbroken wordt door een man die haar buiten beeld plotseling ongevraagd advies geeft. Hij blijft haar keer op keer uitleggen hoe zij haar slag kan verbeteren en benadrukt daarbij dat hij al twintig jaar golft.

‘Dat is opvallend, want zij speelt op professioneel niveau golf. Hij had zo’n uitleg waarschijnlijk nooit gegeven aan een mannelijke professionele golfer. Hij vindt zichzelf qua kennis superieur aan de ander.’

Hoe heb je jouw onderzoek aangepakt?

‘Ik heb gekeken naar de opmerkingen die mensen op internet geven over mansplaining. Bijvoorbeeld in een commentsectie onder een video. Ik heb deze opmerkingen opgedeeld in drie algemene hypothesen.

‘Allereerst vond ik uitspraken die passen bij de theorie dat mannen van Mars komen en vrouwen van Venus: de aanname dat mannen en vrouwen anders denken, voelen, communiceren en liefhebben. Uit een literatuurstudie blijkt echter dat de communicatieverschillen tussen mannen en vrouwen miniem en verwaarloosbaar zijn. Mansplaining is hiermee niet te verklaren.

‘In de tweede hypothesecategorie passen opmerkingen waaruit blijkt dat mannen over het algemeen denken dat zij alles beter weten dan vrouwen. Om meer inzicht te krijgen in deze theorie heb ik gekeken naar de zogenoemde better than average bias: de neiging om te denken dat je beter bent dan het gemiddelde. Bijvoorbeeld het idee dat je een stuk beter autorijdt dan de gemiddelde chauffeur.’

En, klopt dat?

‘Ik heb een vragenlijst uitgezet en uit de antwoorden van de respondenten blijkt dat er geen opvallend verschil is in gender: mannen of vrouwen schatten zichzelf niet noodzakelijk beter in dan het gemiddelde. Wel viel mij op dat mensen die zichzelf beter inschatten de neiging hebben om sneller iets uit te leggen in een gesprek, dan mensen die dat niet doen.  

‘Dan is er nog een derde categorie: opmerkingen die suggereren dat vrouwen sneller beledigd zijn dan mannen. Om te onderzoeken of dit klopt, heb ik in de eerdergenoemde vragenlijst deelnemers verschillende mansplaing-scenario’s voorgelegd en hen gevraagd hoe zij deze scenario’s interpreteren.

‘De antwoorden analyseerde ik met behulp van de interpretation bias: een vorm van cognitieve vooroordelen waarbij dubbelzinnige situaties als negatief of bedreigend worden ervaren. Wat blijkt? Vrouwen interpreteren een uitleg inderdaad sneller negatief dan mannen. Maar daarbij moet ik wel vermelden dat het niet uitmaakt of die uitleg door een man of een vrouw wordt gegeven.’

Eigenlijk heb je dus vooral aangetoond met welke theorieën je mansplaining niet kunt verklaren. Hoe nu verder?

‘In de communicatiewetenschappen zijn ‘genderverschillen’ vatbaar voor publication bias: een vertekening die ontstaat als er bij wetenschappelijk onderzoek de positieve resultaten wel, maar negatieve of onduidelijke resultaten niet gepubliceerd worden. Op die manier ontstaat er onterecht een scheef beeld dat mannen en vrouwen totaal verschillend communiceren. Uit mijn onderzoek blijkt dat juist niet zo te zijn! Soms is het dus belangrijk om aan te tonen met welke theorieën je een bepaald fenomeen in ieder geval niet kunt verklaren.

‘Ik heb een promotiebeurs gekregen en zal me de komende jaren verder verdiepen in dit onderwerp. Wel ga ik mijn onderzoeksveld verbreden. Over het algemeen wordt het geven van een uitleg gezien als iets behulpzaams en een manier om de communicatie tussen twee partijen te verbeteren.

‘Maar net zoals bij mansplaining heeft het geven van een uitleg op meerdere terreinen zijn onschuld verloren. Zo hebben de termen ‘whitesplaining’, ‘momsplaining’ en ‘cissplaining’ ook al hun intrede gedaan in ons vocabulaire. Welke factoren bepalen of iemand een bepaalde uitleg als beledigend ervaart? En in hoeverre spelen gender en een machtsverhoudingen daarin een belangrijke rol? Daar ben ik benieuwd naar.’

_Advertentie.