Is een xtc-pil straks net zo legaal als een biertje?

De maatschappelijke geluiden om het Nederlandse xtc-beleid te herzien worden luider en luider. Er klinken zelfs concrete voorstellen om een zogenaamde ‘X-shop’ te introduceren. Maar is legalisering van de befaamde partydrug eigenlijk wel zo’n goed idee?

Het nationale wietexperiment is nauwelijks onderweg of er wordt al opgeroepen tot een volgende wijziging van het landelijke drugsbeleid. Onderwerp van discussie dit keer: de populaire drug xtc. Het debat werd begin 2020 nieuw leven ingeblazen toen via een Manifest Drugs werd gepleit voor een gereguleerde drugsmarkt.

Volgens de opstellers van het manifest (onder wie twee Kamerleden van D66) is de huidige strijd tegen drugs – en de criminaliteit die daarmee onlosmakelijk is verbonden – er eentje die met alleen repressie niet te winnen is. Regulering zou daarom uitkomst bieden.

Hoe aan deze regulering vorm moet worden gegeven, daarvoor werd oktober vorig jaar een voorstel gedaan. Een denktank van verschillende experts – variërend van juristen tot aan neurowetenschappers – publiceerde een rapport waarin specifiek op het beleid rondom MDMA (de werkzame stof van xtc) wordt ingegaan. De conclusie: de invoering van een ‘X-shop’ waarvan zowel de productie als de verkoop zijn gereguleerd, is op dit moment de beste strategie.

Kwaliteitscontrole

Met het rapport willen de betrokken deskundigen aanzetten tot nadenken over een effectief MDMA-beleid, waarmee zowel de gebruiker als de maatschappij optimaal zijn gediend. Eén van de vragen die hierbij wordt meegenomen is of regulering van xtc in de vorm van een X-shop bijdraagt aan de gezondheid van gebruikers of dat het hun juist meer schade toebrengt.

Dike van de Mheen, voorzitter van Tranzo, het wetenschappelijk centrum voor zorg en welzijn aan Tilburg University, vindt het raadzaam om eerst de uitkomsten van het wietexperiment af te wachten. Tegelijkertijd ziet ze wel heil in een regulering van het genotsmiddel. “Bij het reguleren van drugs denken mensen al snel aan het volledig vrijgeven ervan, zonder enige vorm van toezicht. Dit is een misverstand aangezien regulering betekent dat de productie en handel worden toegestaan onder voorwaarden.”

Juist door die extra voorwaarden en regels denkt Van de Mheen dat een regulering van MDMA op termijn een nuttige stap is. “De zeldzame ongelukken die gebeuren met xtc zijn vaak het gevolg van te hoge doseringen in xtc-pillen, die weer ontstaan door een hevige concurrentiestrijd tussen de illegale drugsproducenten.”

Door als overheid de productie en handel van xtc aan normen te onderwerpen, krijgt zij controle over de kwaliteit van de pillen. Op deze manier lopen de gebruikers minder risico.

“Het is overigens altijd fijn om te weten wat er in de pillen zit, dat geldt voor elk product dat je koopt,” stelt Van de Mheen. “Inderdaad, het laten testen van je drugs is nu al mogelijk op verschillende plaatsen in het land, maar dat kan lang niet overal. Bovendien is zo’n test achteraf en moet je alert genoeg zijn om je pil nog te laten testen. In een X-shop wordt je drugs vooraf getest en ontvang je meteen een bijsluiter ter informatie.”

Veelgehoorde kritiek op de regulering van xtc is dat het drempelverlagend werkt: het is makkelijker verkrijgbaar, waardoor de vraag en het gebruik stijgen wat vervolgens resulteert in meer gezondheidsschade. Van de Mheen: “Ik verwacht niet dat de regulering een nieuwe markt aanboort, want een pil is nu al heel gemakkelijk te verkrijgen. De mensen die nu niet geïnteresseerd zijn, zullen dat straks ook niet zijn. Er zal vast een klein effect zijn, maar dat is de gezondheidswinst als gevolg van de kwaliteitscontrole wel waard.”

Alcohol en tabak

Bij een regulering van xtc ligt de focus op harm reduction, wat betekent dat de schade bij gebruiker en samenleving moet worden geminimaliseerd. Hiermee wordt de schadelijkheid van xtc dus niet ontkend, maar juist onderkend; drugs zijn nu eenmaal niet onschuldig.

Toch is MDMA minder gevaarlijk dan vaak wordt gedacht. Zo deed het RIVM in 2009 onderzoek naar de schadelijkheid van verschillende drugs, waaruit bleek dat xtc een van de minst schadelijke drugs is. Hierbij werd gelet op alle soorten schade: toxiciteit, verslavingspotentie en sociale of maatschappelijke schade. Opvallend is dat alcohol en tabak op deze drie criteria heel hoog scoren; op heroïne en crack na, zijn zij relatief het schadelijkst.

“Er zijn geen aanwijzingen dat xtc ernstige lichamelijke of psychische gevolgen heeft,” vertelt Van de Mheen. “Daarbij moet ik ook opmerken dat we nog niet goed op de hoogte zijn van de langetermijneffecten ervan. Omdat het een relatief jong middel is, hebben we nog geen generatie voor een lange tijd kunnen volgen.”

“Criminelen zitten niet onder een steen, maar maken deel uit van de samenleving”

Ook is MDMA volgens Van de Mheen nauwelijks verslavend, dit in tegenstelling tot alcohol en tabak. “Je spreekt van een verslaving als je niet meer zonder het middel kunt of als je er steeds meer van wil hebben. Dit geldt niet voor xtc. In principe kun je het een tijdje doen en er vervolgens weer mee ophouden. Er treedt geen afhankelijkheid op.”

Vanuit de volksgezondheid bezien, is het dus op z’n minst opmerkelijk dat xtc illegaal is en schadelijker middelen als alcohol en tabak niet. Tel daarbij op de aanzienlijke sociale schade die wordt veroorzaakt door alcohol en tabak – denk aan extra zorgkosten, verkeersongevallen of een toename van geweldsdelicten – en het wordt duidelijk dat het het huidige beleid aan logica ontbreekt.

Georganiseerde criminaliteit

Xtc mag dan weinig overlast of verkeersslachtoffers opleveren, ondertussen kleeft er (vanwege het illegale karakter) wel een ander groot maatschappelijk probleem aan het middel, namelijk de georganiseerde criminaliteit die erachter zit. Naast dat deze milieuschade veroorzaakt, gaat er tevens een gevaarlijke ondermijnende werking vanuit.

“De inkomsten die voortvloeien uit de xtc-criminaliteit kunnen ertoe leiden dat criminelen machtsposities opbouwen,” zegt Toine Spapens, criminoloog aan Tilburg University. “Dit doen ze door te investeren in vastgoed en bedrijven, of door de criminele weldoener uit te hangen.”

“Daarnaast hebben criminelen faciliteerders nodig – van autoverhuurders tot advocaten – waardoor ook allerlei andere sectoren met hen van doen krijgen. Criminelen zitten dus niet onder een steen, maar maken deel uit van de samenleving.”

Of deze criminaliteit kan worden teruggedrongen door een regulering van xtc, daar is Spapens niet zo zeker van. “Aangezien het leeuwendeel van de in Nederland geproduceerde xtc wordt geëxporteerd, zal regulering het criminaliteitsprobleem nauwelijks verminderen.”

Ondanks dat de Nederlandse vraag naar illegale pillen zal afnemen, blijft de buitenlandse vraag gewoon bestaan. Hierdoor blijft de xtc-markt grotendeels intact.

Ook is het volgens Spapens nog maar de vraag in hoeverre de Nederlandse behoefte aan illegale pillen zal dalen. “Door de potentieel schadelijke gezondheidseffecten van xtc, kan het nooit helemaal worden vrijgegeven. Dit resulteert erin dat er altijd bepaalde niches blijven bestaan voor criminelen.”

“Wanneer je bijvoorbeeld eisen gaat stellen aan het aantal pillen of aan de dosering MDMA, dan blijft er – mits consumenten meer en krachtiger pillen willen – altijd een markt voor illegale producenten en aanbieders.” Dezelfde logica gaat op voor de prijs van een xtc-pil: je kunt er niet te veel belasting over heffen, want anders word je weggeconcurreerd door criminelen.

Imagoschade

Een extra risico dat gepaard gaat met de regulering van xtc, is dat Nederland op het internationale toneel zware imagoschade oploopt. Er is – in tegenstelling tot bij cannabis – geen sprake van een wat bredere internationale beweging in de richting van regulering; MDMA is in het buitenland nog steeds strikt verboden. Een Nederlandse beleidswijziging zou daarom tegen het zere been zijn van andere landen.

“Een staat is steeds minder een eiland,” aldus Spapens. “Of je het nu leuk vindt of niet, je zult rekening moeten houden met hoe er in het buitenland wordt gedacht, nog afgezien van de internationale verdragen waar Nederland zich aan heeft geconformeerd.” Hiermee verwijst Spapens naar de door Nederland ondertekende VN-verdragen die de basis vormen voor het repressieve drugsbeleid.

Regulering kan serieuze repercussies hebben voor de internationale handelspositie van Nederland. Zo dreigde Nederland eind jaren negentig ook al op een zwarte lijst van de Verenigde Staten terecht te komen. Hierdoor zouden Nederlandse bedrijven minder gemakkelijk zaken kunnen doen in dat land. “Niet voor niets is de aanpak toen sterk geïntensiveerd,” merkt Spapens op.

Omdat het Nederland op internationaal vlak aan spierballen ontbreekt, lijkt het er dus op dat er wereldwijd eerst voldoende draagvlak moet ontstaan voor de regulering van xtc. Of dit er komt via een grote mondiale beweging of doordat één of twee machtige landen het aanjagen, dat zal moeten blijken.

Tot die tijd is het belangrijk om druk op de ketel te houden en te voorkomen dat de (xtc-)criminaliteit zich ontwikkelt tot een machtsfactor. Volgens Spapens is het als grasmaaien: je weet dat het blijft groeien, maar als je de tuin leefbaar wilt houden, moet je maaien.

_Advertentie.