Sleutelen aan de samenleving: Tilburgse wetenschappers werken aan geluk en gezondheid voor iedereen

Gezondheid, een goed klimaat én bestaanszekerheid. Brede welvaart gaat over veel meer dan alleen geld en economie. In academische werkplaatsen timmeren en schaven wetenschappers van Tilburg University samen met mensen uit de praktijk aan een inclusievere samenleving.

Het wordt verkondigd in de collegezalen als het nieuwe evangelie: brede welvaart. Maar wat houdt het eigenlijk in? Volgens universiteitshoogleraar Brede Welvaart Kim Putters gaat het niet alleen om de nauwe economische definitie van welvaart, maar ook om ecologische vooruitgang en sociaal-maatschappelijk welbevinden; drie aspecten in het leven van mensen die veel beter met elkaar in balans moeten worden gebracht.

Met dit programma wil Tilburg University haar maatschappelijke impact versterken. En ze kiest voor manieren om het academisch onderzoek beter te laten aansluiten bij de maatschappelijke ontwikkelingen. In zogenaamde academische werkplaatsen moet dat streven vorm krijgen.

Lex Meijdam, academic lead van de werkplaats (Be)sturen op Brede Welvaart, verduidelijkt: ‘Met die werkplaatsen willen we bijdragen aan de maatschappelijke transities die nodig zijn om de grote problemen van dit moment aan te pakken. Dus je zou kunnen zeggen dat het een stapje is van understanding society naar advancing society.’

Er worden geen fysieke producten gemaakt in de werkplaatsen. ‘Mensen zullen zich bij de term misschien een fysieke setting voorstellen. Dat roept het wel een beetje op,’ zegt Wendy van der Valk, academic lead voor de werkplaats Klimaat en Energie. ‘We hebben sinds kort wel een ontmoetingsplaats in het Tias-gebouw.’

Daar wordt niet geschaafd en getimmerd en er vliegen geen vonken vanaf, hoewel: ‘Soms vliegen er wat vonken vanaf in de discussie over deze onderwerpen,’ zegt Van der Valk, ‘maar er wordt vooral gebouwd en geschaafd aan werkbare ideeën en oplossingen om de energietransitie te versnellen.’

Gezamenlijke onderzoeksagenda

In het programma Brede Welvaart wordt de nadruk niet alleen op het economische aspect gelegd. ‘Alle schools zijn betrokken,’ bevestigt Emiel Krahmer, academic lead van de werkplaats Digital Health & Mental Wellbeing. ‘Van veel faculteiten werken mensen van verschillende departementen samen. Dus het is echt heel interdisciplinair.’

‘Je kunt de energietransitie niet oplossen als je niet ook iets op de arbeidsmarkt doet, want je kunt bij wijze van spreken op dit moment niemand vinden die een warmtepomp installeert,’ merkt Meijdam op.

Ton Wilthagen, academic lead van de werkplaats Inclusieve Arbeidsmarkt, is het daar volmondig mee eens: ‘Het is van belang dat we zoveel mogelijk mensen betrekken bij de arbeidsdeelname, voor henzelf, maar ook omdat we met een gigantische krapte zitten die waarschijnlijk tot 2050 aanhoudt. Als we te weinig mensen hebben kunnen we de ambities van al die transities op het gebied van energie, klimaat of woningbouw niet waarmaken.’

Maatschappelijke praktijk

Daarnaast gaan onderzoekers in de werkplaatsen een structurele samenwerking aan met partijen uit de praktijk. Meijdam benadrukt het belang van hun inbreng: ‘We zoeken partners die echt mee willen denken. Het begint met het opzetten van een gezamenlijke onderzoeksagenda. We willen partners die naast onderzoekscapaciteit ook relevante data en casussen uit de praktijk inbrengen.’

Zo werken in de werkplaats Digital Health vijftien beoogde partners samen aan een gezamenlijke onderzoeksagenda. Dan gaat het om ziekenhuizen, het Nederlands Kanker Instituut, mentale gezondheidsorganisaties, zorginstellingen uit de eerste lijn en ook patiëntenorganisaties, arbodiensten, zorgverzekeraars en zelfs ontwikkelaars van informatieplatforms. Krahmer ziet dat ‘op hele verschillende plekken vergelijkbare vragen leven.’

Helemaal nieuw is het fenomeen academische werkplaats overigens niet. Het wetenschappelijke centrum Tranzo verbindt wetenschap en praktijk op het gebied van zorg en welzijn. ‘Nieuw is wel dat deze werkplaatsen de disciplines overstijgen,’ zegt Krahmer, ‘wij definiëren niet de agenda, we halen de vragen en uitdagingen op waar mensen mee bezig zijn. En dat is op een bepaalde manier ook best moeilijk, omdat je dus soms je eigen onderzoeksinteresses even moet parkeren.’

Voorbeelden uit de praktijk

Eén van de projecten waar al een voorstel voor is geschreven is een digitaal zelfmanagementplatform. Krahmer: ‘Het gaat bij dit project om mensen met een ernstige psychische aandoening. Zij worden via hun mobiel meerdere keren per dag bevraagd, bijvoorbeeld over hoe het op dat moment met ze gaat. Op die manier kunnen mensen meer inzicht krijgen in hun welbevinden van dag tot dag, en desgewenst actie ondernemen of actief hulp zoeken als het minder goed lijkt te gaan.’

‘Een echte onderzoeksvraag is of we die informatie ook in gesproken taal kunnen verzamelen,’ vervolgt Krahmer. ‘Dan vraag je aan een patiënt in woorden te beschrijven hoe die zich voelt, zonder cijfers te geven. Met behulp van kunstmatige intelligentie kunnen we daar informatie uithalen die indicatief is, op een ethisch verantwoorde manier natuurlijk.’

Lex Meijdam geeft een ander voorbeeld uit zijn werkplaats: ‘Er staan nieuwe Europese richtlijnen op stapel die moeten aangeven wat bedrijven op allerlei gebieden moeten verantwoorden, niet alleen op de financiële dimensie, maar ook op het gebied van arbeid, de sociale kant en de milieukant.’

‘Grote bedrijven hebben die kennis vaak zelf, maar kleine bedrijven niet,’ aldus Meijdam. ‘Dus we gaan in een project die kennis bruikbaar maken voor het midden- en kleinbedrijf. We onderzoeken hoe zij daarmee om kunnen gaan en hoe we ze daarbij kunnen steunen.’

En in de werkplaats Inclusieve Arbeidsmarkt wordt onder meer gewerkt aan het doorontwikkelen van een zogenaamd ‘skillspaspoort’. Wilthagen: ‘Mensen doen tijdens hun werkend leven nieuwe vaardigheden op en zo’n paspoort laat op een objectieve wijze zien welke vaardigheden je in huis hebt. Werkgevers kunnen dan selecteren op die specifieke vaardigheden, want een diploma is niet altijd een goede graadmeter. Zo maken we de arbeidsmarkt inzichtelijker en transparanter.’

Uitdagingen

‘Er staat nogal wat op het spel,’ denkt Meijdam. ‘Kijk naar de vergrijzing, de krapte op de arbeidsmarkt, maar ook naar een heleboel mensen die nog steeds buitenspel staan. Zo liggen er nogal wat uitdagingen. In de energietransitie bijvoorbeeld gaan de subsidies voor zonnepanelen naar de mensen met een hoog inkomen die zonnepanelen kunnen betalen, en niet naar degenen die in een sociale huurwoning wonen.’

Dat geldt ook voor de gereedschappen die de werkplaats Digital Health wil gaan (helpen) ontwikkelen, digitale hulpmiddelen waarmee cliënten en zorginstellingen hun gezondheid kunnen meten. Emiel Krahmer: ‘Er is veel potentie, maar er zijn ook zorgen: hoe krijg je het voor elkaar dat die hulpmiddelen straks voor iedereen beschikbaar zijn, zodat je niet een nog grotere digitale kloof creëert.’

Pijnlijke keuzes

Niet iedereen is overtuigd van de hooggespannen verwachtingen van het Tilburgse programma. Hier en daar klinkt ook kritiek. Econoom Lex Hoogduin van de Rijksuniversiteit Groningen meent dat het programma de verwachting van een maakbare samenleving niet waar kan maken, want in de economie staan juist schaarste en het maken van keuzes centraal en dat geldt ook voor in de politiek.

‘Daar ben ik het ten dele mee eens,’ reageert Meijdam desgevraagd, ‘maar dat is precies waar we mee bezig zijn in onze werkplaats (Be)sturen op Brede Welvaart. Het gaat om een integrale benadering waarin soms pijnlijke keuzes moeten worden gemaakt door de politiek. Hoe bestuur je een land of een organisatie op zo’n manier dat je kunt helpen om de brede welvaart te versterken? Ik denk dat we juist daar met onze onderzoeksagenda aan kunnen bijdragen.’

‘Het welzijn en de gezondheid van mensen kunnen we meten’

‘Bedrijven willen wel veranderen,’ constateert ook Wendy van der Valk van de werkplaats Klimaat en Energie, ‘maar ze hebben de neiging om op hun oude businessmodel terug te vallen, omdat ze weten wat daar de kosten en baten van zijn. Het kost soms veel tijd voor ze over het dooie punt heen zijn.

‘Ik heb het idee dat partijen ook denken: zolang ik het nog niet bij wet verplicht ben of mijn klanten er niet naar vragen, ga ik niet proberen die markt te bewegen. Maar als we niet heel snel gaan bewegen met zijn allen, dan hoeven we over tien jaar geen zaken meer te doen.’

Maatschappelijke impact

Een andere toegevoegde waarde van het Brede Welvaart-programma is de manier waarop de impact van onderzoek wordt gemeten. Dat gaat dus niet meer alleen met economische indicatoren. In het verleden had onderzoek pas impact als je er geld mee verdiende,’ legt Krahmer uit.

‘Het ging dan om het vermarkten van onderzoek. En dat is dus niet de bedoeling van de werkplaatsen. Het welzijn en de gezondheid van mensen kunnen we ook meten, en we nemen die data ook expliciet mee in de uitkomsten van ons onderzoek. Die maatschappelijke impact kan heel belangrijk zijn.’

‘Je moet als wetenschappers elkaars taal leren spreken’

‘We hebben academische vrijheid nodig als universiteit, maar academische vrijheid is niet hetzelfde als academische vrijblijvendheid,’ vindt Ton Wilthagen. ‘We worden betaald door de belastingbetaler, dus we kunnen ons niet distantiëren van de samenleving. Dan zouden we blijven hangen in de oude versie van understanding society, dan observeren we alleen maar wat er misgaat in de samenleving, constateren dat er een probleem is en dan houdt het op. En dat kan niet meer.’

De universiteit moet dus uit de ivoren toren, maar fundamenteel onderzoek blijft essentieel. Wilthagen: ‘Dat moet ook. Al die oplossingen komen ergens vandaan. Die hebben een basis in gefundeerd onderzoek en theorievorming en die komen niet uit de lucht vallen.’

Kennispartner

De nadruk ligt niet alleen op onderzoek. Kennisdeling is een tweede en belangrijke component van de werkplaatsen, waarbij organisaties deelnemen aan discussies en van elkaar kunnen leren. Onderwijs is de derde poot van de werkplaatsen. Zo komt er bijvoorbeeld een minor digitale gezondheid waaraan partners bijdragen met vraagstukken uit de praktijk.

‘Onze rol als universiteit is om verschillende perspectieven, disciplines en thema’s bij elkaar te brengen,’ zegt Van der Valk. ‘Als je het vanuit een ruimer perspectief bekijkt, dan zie je dat al die zaken verband houden met elkaar. Ik denk dat wij in Tilburg met onze sociaal-economische en juridische expertise een heel mooi palet bij elkaar hebben om daar heel gedegen naar te kijken.’

Maar kunnen wetenschappers uit verschillende vakgebieden wel met elkaar samenwerken? Ze spreken immers niet dezelfde taal. ‘Dat is een van de uitdagingen van interdisciplinair werken, al die domeinen hebben hun eigen vocabulaire en daar zit soms verschil tussen waar ze zich helemaal niet bewust van zijn. Dat maakt het lastig communiceren,’ denkt Meijdam. ‘Je moet inderdaad elkaars taal leren spreken, elkaar leren verstaan. Dat is een opgave waarbij Tilburg University een grote rol kan spelen.’

_Advertentie.