Filosoof Bas Haring: ‘Je bent haast dom als je geen ChatGPT gebruikt’

Veel docenten maken zich zorgen om het gebruik van AI-tools door studenten. Maar publieksfilosoof Bas Haring ziet vooral kansen: ‘Een deel van het denkwerk aan AI uitbesteden zou niet verboden moeten zijn.’

Bas Haring heeft heel wat mensen op de kast gejaagd met zijn ‘pesterige’ experiment. De Leidse filosoof en hoogleraar publiek begrip van de wetenschap heeft vorig studiejaar bij één student zijn taak als afstudeerbegeleider aan AI uitbesteed. Zij besprak de voortgang van haar scriptie niet met hem, maar met ChatGPT. En dat ging verrassend goed.

Haring is enthousiast over de uitkomst van dit experiment, maar dat geldt niet voor iedereen. Onethisch, onverantwoord, pure armoede of zelfs walgelijk zijn een paar van de schriftelijke reacties. Het zou populisten een excuus geven om nog harder op het onderwijs te bezuinigen.

Perspectief

Is het inderdaad een slecht idee om de begeleiding van studenten aan AI over te laten, al is het maar deels? En ook belangrijk: wat zijn afstudeerscripties nog waard als AI zoveel denkwerk van studenten overneemt?

Haring plaatst zijn experiment graag in perspectief, vertelt hij als we hem ernaar vragen. ‘25 jaar geleden was er ook iets nieuws in de wereld: het internet. Toen hing er precies dezelfde vibe als nu. Destijds gaf ik les over de vraag: wat kunnen we ermee? Hoe verandert dat internet ons denken? Iedereen was daar toen mee bezig, en nu ook weer.’

‘Toen ging het over kennis die overal beschikbaar kwam en nu, met AI, gaat het over denken. Blijven we bij alles zelf nadenken, of kunnen we sommige dingen uitbesteden aan de computer, omdat die het gewoon beter kan?’

ChatGPT kan dat wel

Volgens de laatst beschikbare cijfers van het CBS gebruikt bijna een kwart van de Nederlanders wel eens een programma met kunstmatige intelligentie. Onder 18- tot 25-jarigen is dit bijna de helft. Maar die cijfers zijn alweer meer dan een jaar oud en maken geen onderscheid tussen studenten en andere jongeren.

Speculatief

Haring ziet de kwaliteit van scripties enorm toenemen sinds de introductie van ChatGPT. ‘Dit komt omdat bijna alle studenten AI gebruiken. Het onderwijs weet alleen nog niet goed hoe het daarmee moet omgaan.’

Haring was in 1988 een van de eerste studenten kunstmatige intelligentie in Nederland. ‘Het vakgebied was nog heel speculatief. Wat AI tegenwoordig kan, leek toen onmogelijk.’

Wat betekent de opkomst van AI voor het hoger onderwijs?

‘We moeten goed gaan nadenken over wat we studenten willen leren. Studenten gebruiken nu eenmaal AI; ze zijn niet gek. ChatGPT is 24 uur per dag beschikbaar, je bent haast dom als je het niet gebruikt. Dus hoe zorgen we ervoor dat een student toch blijft leren?

‘Ik moedig mijn studenten altijd aan om veel films te kijken, literatuur te lezen en musea te bezoeken ter voorbereiding op hun scriptie. Dat vinden ze soms frustrerend lang duren en het is eigenlijk ook wel inefficiënt. Als je even gaat praten met ChatGPT dan kan die je ook allemaal suggesties doen en ideeën geven. Ik weet niet of dat per se onverstandig is.’

Is zélf op ideeën komen niet waardevol?

‘Jawel, maar als begeleider geef ik ook voorzetjes. Dan zeg ik: goh, misschien moet je er eens op die manier naar kijken. En dat kan ChatGPT toevallig ook erg goed. Het is niet precies hetzelfde proces: met AI gaat het sneller en levert het meer verschillende dingen op. Het kan helpen bij het nadenken.’

AI zet toch niet aan tot nadenken als die je scriptie voor je schrijft?

‘Nee, maar als studenten het op de juiste manier gebruiken, kan AI hen best stimuleren. Als een kritische begeleider die ideeën aandraagt, zonder alles voor te kauwen.’

Maar daarvoor is de student dus zelf verantwoordelijk?

‘Op dit moment wel. Ik kan me voorstellen dat we over een paar jaar een AI-tool voor het onderwijs hebben die dit soort begeleiding op zich neemt en die niet alles voorkauwt. Dat is ook hoe ik zelf AI gebruik. Als ik een tekst schrijf, vraag ik: kan ik het anders formuleren, wat is hier tegenin te brengen, welke andere argumenten kan ik gebruiken, zie ik iets over het hoofd? En dan volgen er altijd interessante ideeën.’

U vertrouwde uw eigen student met AI-gebruik. Maar moeten we dat met alle studenten doen?

‘Nee, dat lijkt me niet. Ik heb ook niet gezegd dat we de afstudeerbegeleiding compleet moeten automatiseren. Met het experiment heb ik alleen gesuggereerd dat we goed moeten nadenken over wat we studenten kunnen leren en welke taken we durven uitbesteden. Het lijkt me trouwens op de lange duur niet verstandig om daarvoor een commercieel product als ChatGPT te gebruiken.’

U maakt de vergelijking met de opkomst van het internet. Het idee was toen dat we minder parate kennis nodig zouden hebben. Studenten moesten vooral kritisch leren denken.

‘Dat is toch ook geen verkeerd idee? Iedereen heeft tegenwoordig een encyclopedie in zijn telefoon zitten. Kennis is daardoor wat minder relevant geworden. En nu wordt ook het nadenken minder relevant.’

Geldt dat alleen voor ‘nadenken’ of ook voor ‘kritisch denken’?

‘Kritisch denken is nog steeds relevant, maar misschien geldt dat minder voor bepaalde redeneertaken.’

Wat is het verschil?

‘Kritisch denken is iets vragender, iets preciezer. Het is moeilijk onder woorden te brengen wat precies het verschil is tussen academisch reflecteren en bedenken hoe je een tekst logisch opbouwt, maar het is toch niet hetzelfde.’

Wat wordt straks dan de belangrijkste taak van het onderwijs?

‘Het zou mij niets verbazen als in het onderwijs het intermenselijke veel belangrijker wordt dan het verstandelijke. Naast iemand zitten, iemand aankijken, je tot elkaar verhouden. Het sociale aspect.

‘Ik heb huisartsen gesproken over de rol van AI in hun werk. Ze vertelden dat een huisarts drie hoofdtaken heeft, namelijk 1) een eerste diagnose stellen, 2) behandelen of doorverwijzen, en 3) een luisterend oor bieden. Het is best plausibel dat die eerste twee ‘verstandelijke’ taken minder belangrijk worden. Die zullen meer door apparaten uitgevoerd worden. Maar het ‘menselijke’ werk blijven we zelf doen.’