Discriminatie in Nederland: een discussie
Discriminatie is terug van nooit weg geweest. Als de Zwarte Piet-discussie of de protesten tegen de oproep van Wilders tot minder Marokkanen iets duidelijk maken, dan is het wel dat Nederland kampt met discriminatie- en integratieproblemen. TiU-wetenschappers Gabriël van den Brink en Hans Siebers gaan met elkaar in discussie over discriminatie in Nederland.
Dat discriminatie een kwalijke zaak is, daarover bestaat bij Van den Brink en Siebers geen twijfel. Maar waar komt het vandaan? En hoe ontwrichtend is het voor de Nederlandse samenleving? Socioloog Van den Brink toonde zich onlangs voorzichtig optimistisch. “Nederland gaat de segregatie voorbij,” schreef hij samen met een collega in het NRC Handelsblad. “Wie – zoals wij – vooral onderzoek doet naar de alledaagse realiteit, ziet dat het tijdperk van culturele confrontatie wegebt. Natuurlijk blijft er discussie over culturele verschillen, maar dat wordt een vanzelfsprekend onderdeel van de samenleving en steeds minder vaak reden tot botsingen.”
[singlepic id=1743 w=480 h=400 float=]
Collega en cultuurwetenschapper Siebers ziet het anders. Bij hem is het glas eerder half leeg dan half vol. In een artikel gepubliceerd in Trouw spreekt hij over een “cultureel fundamentalisme” dat leidt tot discriminatie. Uitsluiting vindt tegenwoordig volgens Siebers niet plaats vanuit racistische motieven, maar “op basis van vermeende onoverbrugbare cultuurverschillen tussen migranten en niet-migranten.” Een oplossing voor dit probleem ligt niet om de hoek. “Om het goed te kunnen bestrijden is wetgeving nodig die discriminatie op basis van etniciteit en niet alleen op basis van ras verbiedt. Maar gezien het feit dat het politieke tij zich nou net daaraan schuldig maakt, is de kans dat dat gebeurt niet groot.”
Univers zette beide heren tegenover elkaar aan tafel en vroeg: “Laat het protest dat volgde op de “Minder Marokkanen’ uitspraak van Wilders zien dat het meevalt met discriminatie in Nederland?”
GB: “Discriminatie bestaat, natuurlijk. Kijk maar naar de arbeidsmarkt. Als je een Arabische achternaam hebt ben je plotseling niet langer welkom bij bepaalde werkgevers. Nederlanders lopen er vaak met een bocht omheen. Het probleem is veel te lang miskend en komt pas de laatste jaren boven water. Tegelijkertijd zijn er veel burgers die aanstoot nemen aan de uitspraken van Wilders en die zelfs aangifte doen. Maar bewijst dat dat het meevalt met discriminatie? Daar kan ik niks mee. De protesten tegen Wilders hebben volgens mij vooral te maken met een slecht gevoel bij veel Nederlanders, die menen dat er iets aan de hand is met dit land, ook al weten ze niet precies wat.”
HS: “Elk event van discriminatie is er een teveel, dus in die zin kan discriminatie nooit meevallen. Als je dan kijkt naar de invloed van Wilders, constateer ik vanuit eigen onderzoek dat die zeer negatief is. De uitspraken van Wilders zetten direct aan tot haat en discriminatie tegen mensen met een immigratieachtergrond, op de werkvloer en in de klas. Wat mij vooral opviel aan de anti-Wilders protesten was dat ze zo zwak zijn. Wilders kan al jarenlang zijn gang gaan en daar wordt eigenlijk amper iets aan gedaan.”
“Het leven is niets anders dan discrimineren.”
GB: “Je zegt dat elk event van discriminatie er een teveel is. Daar ga ik tegenin. Er bestaat permanent discriminatie op alle vlakken. Het leven is niets anders dan discrimineren – opgevat als het zien en waarderen van verschillen. Die verschillen zijn er in vele soorten. Je ziet een man, je ziet een vrouw, je ziet iemand met een baard of zonder, en daar reageer je op. Dat doe ik automatisch. Dat is een gegeven. Op het moment dat ik aan het sociale verkeer deelneem zie ik verschil. Vervolgens waardeer ik die verschillen ook. Sommige dingen staan mij aan, andere niet. Dat is normaal. De vraag is welke vormen van discriminatie onschuldig zijn en welke niet. We moeten veel meer discrimineren tussen discriminatie. Ik zou zeggen: reserveer het begrip voor situaties waarin echt sprake is van aantoonbare achterstelling. Maar zeg niet: iedere vorm van discriminatie is mij teveel, want dan is het einde zoek.”
HS: “Natuurlijk wordt er altijd onderscheid gemaakt. Bij ieder sollicitatiegesprek bijvoorbeeld is dat het geval. De vraag is: is het onderscheid in zo’n geval eigenlijk of oneigenlijk? Als we spreken van oneigenlijke gronden, dan is er sprake van discriminatie. Uit onderzoek blijkt dat het maken van oneigenlijk onderscheid op de werkvloer wordt gestimuleerd door uitspraken van leidende politici en het Nederlandse immigratiebeleid. Het integratiebeleid is een van de oorzaken van het voorkomen van discriminatie op de werkvloer. Het zadelt migranten op met een dubbele bewijslast bij sollicitaties: ze moeten de juiste credentials hebben plus laten zien ingeburgerd te zijn. Dat laatste is oneigenlijk. Het is voor iemand die hier komt solliciteren met een hoofddoekje om veel lastiger om de commissie te overtuigen dat zij een enthousiaste medewerker is dan iemand zonder.”
[singlepic id=1744 w=480 h=400 float=left]
GB: “Mij is opgevallen dat in de afgelopen decennia op bijna alle vlakken van het leven de normen zijn aangescherpt. We zijn veel meer gaan verwachten van werknemers, liefdesrelaties, politici – noem maar op. Dat proces van normatieve ophoging vindt op alle vlakken plaats. Modernisering betekent: normen expliciet aanmaken en aanscherpen. En wie dan niet meekomt, kan een cursus volgen. Natuurlijk hebben migranten dan al snel een achterstand. Je zult maar komen uit een familie die een generatie terug nog op het platteland van Marokko leefde. Daar gelden heel andere codes dan in onze Westerse steden. Dus hoe haal je die achterstand in als immigrant? Dat is hard werken. Sommigen halen het, maar velen niet. Is dat dan discriminatie?”
HS: “Die normatieve ophoging, dat zie ik ook gebeuren. Maar ik vind het onjuist om te zeggen dat mensen die uit andere delen van de wereld hierheen komen een achterstand hebben ten opzichte van onze modernisering. Dat zou veronderstellen dat allerlei normen en waarden die migranten met zich meebrengen op gespannen voet staan met de onze. Dat is volstrekte onzin. Het is geen kwestie van botsende culturen, wat zich dagelijks op de werkvloer en in de klas afspeelt. Migranten komen niet naar de werkvloer om daar hun waarden en normen uit te dragen. Uit onderzoek blijkt dat migranten die hier komen werken, hun eigen normen en waarden gewoon thuis laten, in de privésfeer. Waar die mensen wel tegenaan lopen, is dat er oneigenlijke eisen aan ze worden gesteld.”
GB: “Ik heb al vaak meegemaakt dat mensen met een mediterrane achtergrond tijdens een afspraak te laat kwamen. Daar houd ik niet van, dus dan heb ik een klein conflictje. Dat mag ik geen cultuurconflict noemen. Maar wat is het dan wel? Zit het in de natuur van de mensen, te laat komen? Dat geloof ik niet. Heeft het te maken met de sociaaleconomische positie? Nee, ook niet. Waar zit het dan wel in? Het heeft iets te maken met hoe je met tijd omgaat. Dus lijkt het me toch cultureel. Waarom mag ik in zo’n geval niet van mijn normen uitgaan? Waarom mag ik dan niet zeggen: op tijd komen is de norm, jij hebt je daaraan aan te passen? Het recht om zo te denken, is veel te lang taboe verklaard. Het politiek ontkennen van de eigen normen heeft gemaakt dat mensen ontzettend boos zijn en populist worden. Tel uit je winst.”
“Elk event van discriminatie is een te veel.”
HS: “Natuurlijk bestaat er een eigen normativiteit. Maar dat wil niet zeggen dat je alle normen aan anderen kan opleggen. Zolang we de momenten waarop migranten zoeken naar participatie in de samenleving definiëren in termen van integratie slaan we de plank mis. Wie denkt in termen van cultuurverschillen, denkt totalitair. Een cultuur is in principe alles. Het omvat alle aspecten van het dagelijks leven. Het probleem is niet dat de Nederlandse samenleving normen stelt, bijvoorbeeld vanuit de grondwet, het probleem is dat de Nederlandse cultuur in al zijn aspecten als norm wordt gesteld. Die normativiteit, daar moet je onderscheid in maken. Je kunt niet alles opleggen. Doe je dat wel, dan werk je discriminatie in de hand.”
De Engelse versie van dit artkel staat in de nieuwe Univers.
Advertentie.
