Wees jezelf (niet)

Het leven hangt van clichés aan elkaar. Mensen zeggen altijd dat je zoveel mogelijk ‘gewoon jezelf moet zijn’. Oprah roept het. Dr. Phil roept het. Nou, dan zal het wel zo zijn.

Blijkbaar is er dus een onderscheid tussen jezelf zijn en niet jezelf zijn. Sterker nog, van mensen die níét zichzelf zijn, trekken we de echtheid in twijfel. Die zijn niet authentiek. Alweer zo’n modewoord.

Ik vraag me dan altijd af hoe dat moet, ‘gewoon jezelf zijn’. Ik word daar behoorlijk onzeker van, want het woordje ‘gewoon’ impliceert dat het helemaal niet moeilijk is.

‘Jezelf zijn’ lijkt me juist een onmogelijke taak, want één ‘zelf’ bestaat helemaal niet. Je kunt onmogelijk jezelf zijn als ‘geheel’. Ieder mens kent nu eenmaal meerdere ‘ikken’ in het leven, al naar gelang de omstandigheden. Wanneer je op sollicitatiegesprek bent, laat je een andere ‘ik’ zien dan wanneer je met vrienden aan de bar hangt en net aan je achtste Duvel bent begonnen.

Maar wie van al die ‘persoonlijkheden’ is dan je ware, authentieke zelf? Als de mens van nature slecht is (iets wat velen denken), dan is ‘gewoon jezelf zijn’ dus niet bepaald een fijn advies. Dan ben je ‘gewoon jezelf’ wanneer je toegeeft aan je meest asociale neigingen. Bijvoorbeeld pas om één uur in de middag met een pilsje in de hand boerend de collegezaal binnenstappen, om halverwege het college hardop door de zaal te roepen wat je werkelijk denkt: “flikker toch op man, ouwe gek, saaie lamlul!”

Maar misschien bedoelen Oprah en Dr. Phil met ‘gewoon jezelf zijn’ iets als ‘niet geforceerd ergens bij willen horen’. Je eigen koers varen. ‘Jezelf zijn’ houdt dan in dat je je niet druk maakt om wat anderen vinden. Het vergt een bepaalde vorm van nonchalance. Wie heel erg zijn best doet, kan dus onmogelijk zichzelf zijn. ‘Jezelf zijn’ is dan eigenlijk een beetje jezelf vergeten.

Zo zou je kunnen zeggen dat een verwarde man die met een shovel de woning van zijn ex binnenrijdt, even helemaal zichzelf was. Al zal zijn advocaat precies het tegenovergestelde betogen: meneer was ‘even zichzelf niet’. Maar als de rechter genadig is, zal zijn cliënt er alles aan doen om zichzelf voortaan van zijn beste kant te laten zien.

Welbeschouwd is ‘jezelf van je beste kant laten zien’ dus de tegenpool van ‘lekker jezelf zijn’. Het is exact die rol aannemen, die door de samenleving het meest wordt gewaardeerd. Precies om die reden doen mensen zich beter voor dan zij in werkelijkheid zijn. Dan schrijven ze bijvoorbeeld op LinkedIn dat hun werk hun passie is. Meestal trapt de wereld daar wel in.

Maar goed, wanneer ik naar de tweets van Trump kijk, vraag ik me af of ‘lekker jezelf zijn’ wel zo’n goed idee is. Twitter is bij uitstek de plek waar iedereen ‘lekker zichzelf’ is. Aan de andere kant: wie moet je anders zijn dan jezelf? Kun je überhaupt iemand anders zijn? Misschien op momenten dat je jezelf tegenkomt. Dan kijk je naar jezelf vanaf een afstandje en denk je: is dit nu de persoon die ik wil zijn?

Waarschijnlijk begint alles met zelfkennis. Weten wie je bent, met al je (on)hebbelijkheden. En weten welke van die (on)hebbelijkheden wel en niet samengaan met bepaalde situaties. Je past jezelf dus aan, zonder diep van binnen je eigen ik te verliezen. Maar ja, wie die eigen ik dan is, dat weet enkel iemand met heel veel zelfkennis.

Maar hé, misschien heb je al die zelfkennis niet eens nodig. Persoonlijk denk ik dat af en toe niet jezelf zijn, maar wél de persoon die je het liefst zou wíllen zijn, al een prima eerste stap is. Bij meneer één komt dan een klootzak bovendrijven, bij meneer twee een vriendelijk, zachtaardig iemand. Persoonlijk denk ik dat de keuze van meneer twee het meeste bijdraagt aan zijn eigen geluk.

_Advertentie.