Minder kerk, meer eigen zingeving: religie verandert

Mediteren, vasten tijdens de ramadan én de A12 blokkeren. Waar kerken leeglopen zoeken mensen zingeving in andere dingen. ‘Religie verdwijnt niet, maar is meer individueel en vloeibaar geworden.’

Onverbiddelijk op weg naar een wereld met minder religie? Goden zoals Allah, God en Boeddha zijn onderweg naar de uitgang. Met die verrassende conclusie schudden onderzoekers uit Oxford de wereld van de religiewetenschappen op. Ze tonen aan dat mensen over de hele wereld minder religie beoefenen, terwijl lang werd gedacht dat dit vooral een Westerse ontwikkeling is.

Is religie uitgespeeld? Deborah de Koning, onderzoeker op het gebied van theologie en religie aan Tilburg School of Catholic Theology, denkt dat het niet zo’n vaart loopt. Religie heeft vooral een andere betekenis gekregen. Mensen beleven religie volgens De Koning op een persoonlijker niveau. Waar sta ik voor, wat vind ik het meest belangrijk? Dit zijn de vragen waardoor mensen zich laten leiden.

‘Mensen stellen hun eigen geloofpakket samen,’ vertelt De Koning. Het kan zijn dat iemand op een christelijke partij stemt, boeddhistische meditatie volgt en meedoet aan het vasten tijdens de ramadan. ‘In Nederland noemen we dit meervoudig religieus toebehoren. Mensen combineren gebruiken en tradities van verschillende religies. Religies verdwijnen dus zeker niet, maar worden op een nieuwe manier beoefend.’

Nieuwe gedaante

Kijk naar de klimaatbeweging, zegt De Koning, waar rituelen en identiteitsvorming ook een rol spelen. Soms functioneert klimaatactivisme bijna als een religie. Met veganistisch eten, vaste rituelen zoals afval scheiden, tot aan blokkades op de A12 die terugkeren als een soort ceremonie.  

Zelfs de taal van religie is terug te vinden in het klimaatdebat. Termen zoals ‘ecologische zonden’ of ‘klimaatpaus’ en ‘klimaatheilige’ worden vaak gebruikt. Religie, wil De Koning maar zeggen, gaat met de tijd mee.

Springlevend

‘Wereldwijd zie je dat religie vaak springlevend is,’ vertelt De Koning. In veel samenlevingen is nooit sprake geweest van grootschalige ontkerkelijking. Tegelijkertijd zoeken ook in Nederland jongeren opnieuw naar collectiviteit en houvast.

Identiteit speelt daarin een sleutelrol: ‘In tijden van onzekerheid grijpen mensen juist terug op religieuze of culturele wortels.’ Kijk bijvoorbeeld naar Oekraïne, waar tijdens de oorlog het aantal gelovigen van 69 procent naar 75 procent is gestegen.

Altijd in beweging

Volgens De Koning romantiseren we het verleden door te denken dat religie vroeger meer stabiel en homogeen was. ‘Kijk naar het christendom: dat heeft zich altijd mee ontwikkeld.’ Zo hebben verschillende kerken zich bijvoorbeeld opengesteld voor homohuwelijken.

Volgens haar is religie nooit statisch geweest, maar altijd in beweging. En juist die flexibiliteit maakt religie blijvend relevant. ‘Dat flexibele en vloeibare karakter, ook wel omschreven als ‘liquid religion’ past ook goed bij deze tijd. Een tijd waarin mensen elementen uit verschillende religies en tradities combineren tot hun eigen zingeving.’