Waarom jij veel creatiever bent dan je denkt

Waarom denken zoveel mensen dat ze niet creatief zijn, vraagt Univers-redacteur Judith Zijdenbos zich af. En klopt die aanname eigenlijk wel, of durven we misschien niet meer te falen? Alwin de Rooij ‘Juist door mensen ruimte te geven om te falen, kunnen ze hun creativiteit trainen.’

Dampende thee en honderd stukgeknipte tijdschriften. Het is weer zondag. Tijd voor de knutselclub. Ik leg behendig mijn knipsels in een ogenschijnlijk willekeurige volgorde op een groot vel papier tot ze samen een esthetisch geheel vormen.

Een vriendin laat jaloers haar blik op mijn collage vallen. ‘Ik ben niet zo creatief,’ zegt ze overtuigd. Ondertussen staat ze met moeite op omdat haar vingers aan elkaar plakken van de lijm, en ze met haar pink balans probeert te houden zonder de tafel vies te maken. Een komisch tafereel.

Wat ze op dat moment niet weet is dat haar een flinke preek te wachten staat zodra ze haar handen met afwasmiddel heeft ontdaan van de lijm. Ik ben niet zo creatief, gaat er in dit huis niet in. Dat je moeite hebt met de lijm, betekent niet dat je niet creatief bent.

‘Ik ben niet creatief,’ hoor ik overal, en dat stoort me. Waarom denken mensen – zie de ironie – in ontzettend vaste kaders over wat creativiteit is en hoe creativiteit eruit moet zien? En waarom leren we nauwelijks vaardigheden aan voor creatieve uitingen?

Wat is creativiteit?

‘Oorspronkelijk werd creativiteit gezien als iets nieuws creëren,’ vertelt Alwin de Rooij, universitair docent gespecialiseerd in creativiteit. ‘Maar dan loop je tegen een probleem aan, want je kunt ook gewoon heel veel roepen en dan zit er vanzelf iets nieuws bij. Het moet dus niet alleen nieuw, maar ook zinvol zijn.’

De definitie van creativiteit is daarom bijgeschaafd en sinds 2012 wordt de volgende uitleg gebruikt: iets wat origineel en toepasbaar is en wat een uitkomst is van allerlei creatieve, cognitieve processen.

En die creatieve processen, die verschillen ook per persoon. Een nieuw idee voor jou, hoeft geen nieuw idee voor iemand anders te zijn. Je creëert als persoon een soort verrassing voor jezelf, door bijvoorbeeld een verbinding te maken die je nog niet eerder hebt gemaakt, met de kennis die je al had. Je legt bijvoorbeeld nieuwe associaties of bedenkt oplossingen waar je eerder nog niet op was gekomen.

Het gaat om de reis, niet om de bestemming

‘Hoewel de processen achter creatieve ideeën belangrijk zijn, wordt hier in de praktijk niet altijd de nadruk op gelegd,’ legt Neil Cohn, universitair hoofddocent tekenen en visuele verhalen uit. Je kunt namelijk de focus leggen op een proces of op een (eind)product. En in een kapitalistische wereld ligt volgens Cohn meer nadruk op het product, omdat dat meetbaar is.

‘Wat jammer is, want door mensen ruimte te geven om te falen, kunnen ze juist creativiteit trainen,’ vertelt de Rooij. ‘Hierdoor durven mensen namelijk sneller een creatief proces aan te gaan.’

In de praktijk

Het product dat je maakt hoeft niet altijd iets te zeggen over hoe creatief je bent. Stel je hebt het creatieve idee om alle bloemen en planten waarmee je op de basisschool omringd was te schilderen met olieverf.

Je gaat terug naar je oude basisschool in de lente, maakt foto’s en neemt bladeren mee om hier je kunstwerk mee te maken. Eenmaal thuis lijkt geen bloem op de foto en trekt de olieverf te snel in het doek. Je idee komt op het canvas niet over.

Nu kun je zeggen dat je helemaal niet creatief bent, of je realiseren dat je na groep 6 nooit meer met olieverf hebt gewerkt en misschien een oefendoek had moeten kopen.

Je hebt vaardigheden nodig om creatieve uitingen tot zijn recht te laten komen. Zoals je ook vaardigheden nodig hebt om een marketingstrategie te bedenken of om een muur te stuken.

Van kopiëren kun je leren

Om vaardigheden te leren, hoef je helemaal niet creatief te zijn. Vaak moet je gewoon veel kopiëren, om een vaardigheid onder de knie te krijgen. Als je deze skills eenmaal bezit, kun je je creativiteit de vrije loop laten gaan en bijvoorbeeld een prachtig olieverf schilderij maken.

‘Mensen kunnen zelfs creatiever zijn, wanneer ze eerder andere werken hebben gekopieerd,’ legt Cohn uit. ‘Dan hebben we het niet over het moment van kopiëren, maar daarna. Doordat mensen tekeningen kopiëren, leren ze meer patronen aan waarop ze zo’n tekening kunnen maken. Deze patronen kunnen ze later ook toepassen bij het maken van creatievere werken.’

Creatief in de keuken

Ik herkende dit fenomeen zelf uit de keuken. Ik kook graag en als ik van een verlepte bosui en een beschadigde courgette een pasta in elkaar weet te flansen, staat mijn vriend verbouwereerd te kijken. ‘Ik kan niet zo goed koken,’ zegt hij dan. Ook dat gaat er bij mij niet in.

Ik heb vaak met Allerhandes, kookboeken en TikTokvideo’s gekookt, waarbij ik braaf zo goed als alle stappen volgde. Ik was te lui om het bloem te zeven of andere stappen die mij te veel afwas leken, maar verder ging ik uit van het recept. Hierdoor leerde ik welke kruiden bij welke keuken past, en de basis van sauzen maken. Met deze informatie kan ik nu zelf met kliekjes lekkere (creatieve) gerechten maken.

Nu jij

Denk dus even na voordat je de wereld inslingert dat je niet creatief bent, want creativiteit is zoveel meer dan schilderijen of muziek maken. Het gaat over nieuwe ideeën bedenken en verbanden leggen.

En als je wel je creativiteit wil uiten op een canvasdoek, oefen dan eens met Bob Ross, voordat je aan je eigen creatieve ideeën begint. Want van kopiëren kun je leren.