Tilburgse in Jonge Akademie: weg met het superheldenmodel

Angélique Cramer wordt in maart benoemd tot lid van de Jonge Akademie, een eervolle toevoeging aan haar toch al indrukwekkende CV. Haar plannen? Een divers, interdisciplinair academisch systeem zonder de druk om een superheld te zijn: “Het wordt tijd dat we wetenschappers als mensen gaan behandelen.”

Je hebt ochtendmensen en avondmensen. Angélique Cramer valt duidelijk in de eerste categorie. Tijdens het interview in haar kantoor in het Simon-gebouw, maakt ze vroeg op de ochtend een energieke en opgewekte indruk. En reden om opgewekt te zijn heeft Cramer. Als enige Tilburgse wetenschapper is ze benoemd tot lid van de Jonge Akademie, een platform bestaande uit vijftig jonge topwetenschappers uit verschillende disciplines. “Een hele eer,” zegt Cramer.

De methodologe en psychologe is één van de grondleggers van de netwerkbenadering van psychopathologie, waarbij een stoornis zoals depressie wordt opgevat als het mogelijke gevolg van symptomen die elkaar veroorzaken. Volgens Cramer wordt er verkeerd tegen psychische aandoeningen aangekeken en is het tijd voor een andere aanpak.

De traditionele opvatting dat een depressie ontstaat door een defect in de hersenen, waarna er een hele rits symptomen uit voortkomt, verwerpt ze. In plaats daarvan begint Cramer met kijken naar de symptomen. “Stel je voor: iemand verliest zijn baan en raakt daardoor in de financiële problemen. Daarom slaapt hij steeds slechter en krijgt minder energie, waardoor hij minder beweegt en minder vaak met vrienden iets leuks doet. En dat leidt weer tot een sombere stemming. Langzaam infecteren al deze problemen elkaar. Zie het als dominosteentjes die elkaar aantikken. Iedereen heeft weleens een mindere periode in zijn leven. Alleen bij sommige mensen rijgen die factoren zich aaneen tot een hecht netwerk, een negatieve spiraal, met een depressie als gevolg.”

Het verhaal achter het succes

Het kan iedereen overkomen, wil Cramer maar zeggen, en de methodologe weet waarover ze praat. Het is niet eens heel lang geleden dat een energiek ochtendgesprek voor Cramer ondenkbaar was. “Als mensen naar mijn CV kijken, denken ze dat alles me voor de wind is gegaan. Maar dat is niet zo. In 2014 heb ik een hele heftige burn-out gehad. Ik zat in een badjas op de bank, het lukte me niet eens om een boodschappenlijstje te maken.”

Alsof het nog niet erg genoeg was, kreeg Cramer er ook de ziekte van Pfeiffer bij. Zeker een jaar lag ze uit de running, en dat terwijl ze net cum laude gepromoveerd was en stond te trappelen om haar carrière in de wetenschap te vervolgen. “Ik werkte me altijd kapot. Zestig uur per week, ook in het weekend, ik ging altijd door. Mijn hele identiteit was op mijn werk gebaseerd. En dan val je opeens uit en ben je voor je gevoel alles kwijt.”

Moest ze terugkeren naar de wetenschap? Na een periode van twijfel besloot ze het nog eenmaal te proberen, maar dan wel op haar eigen manier. “Ik zei tegen mezelf: je gaat geen zestig uur per week meer werken, je gaat je richten op de dingen die je energie geven, en je gaat jezelf trainen om nee te zeggen.” Vooral dat laatste kost Cramer nog moeite. “Je bent zo snel geneigd je te laten leiden door wat anderen belangrijk vinden. Omdat ieder aanbod een potentiële kans op succes is, ben je geneigd om alles aan te pakken wat er op je pad komt. Maar uiteindelijk wordt het daardoor teveel. Nee zeggen moet je leren, het is als een spier die je traint.”

Deze strategie blijkt te werken: niet alleen bruist Cramer van de energie, ze sleepte na deze lastige periode prijzen, beurzen en fellowships binnen, werd UHD en nu dus ook nog de Jonge Akademie.

Superheld

Cramer’s eigen verhaal inspireert de projecten die ze binnen De Jonge Akademie wil opstarten. “Een van de mythes die de academische wereld graag in stand houdt, is die van de wetenschapper als superheld. Iemand die nooit ziek is, altijd werkt, alle boxen met vereisten afvinkt, nooit zijn/haar privéleven meeneemt naar het werk – of nog beter: helemaal geen privéleven heeft. Zo’n mens bestaat natuurlijk niet. En zo zouden we ook niet moeten willen zijn.”

Onder andere daarom wil Cramer onderzoek doen naar diversiteit in brede zin (gender, qua profiel) en interdisciplinariteit, twee sleutelwoorden binnen de moderne universiteit, KNAW en NWO. Het is het bekende riedeltje: een academicus die veel samenwerkt met wetenschappers uit andere disciplines, binnen een diverse werkomgeving, zal meer kennis opdoen en tot creatievere oplossingen komen. “Dat klinkt fantastisch,” zegt Cramer, “maar het huidige academische systeem is helemaal niet gemaakt om interdisciplinair en divers te zijn.”

Hoe steekt het academische systeem dan in elkaar? Volgens Cramer is het hiërarchisch en rigide. En bovendien weinig divers: “Als je begint als promovendus word je opgeleid als onderzoeker. Lesgeven en managementtaken komen er gewoon bij. Dat word je onvoldoende geleerd, er wordt eigenlijk vanuit gegaan dat je op magische wijze over die gaven beschikt. Je wordt getraind om één ding te doen, onderzoeken, en de rest krijg je er gewoon bij. Van een diverse opleiding is dus geen sprake, terwijl er wel van je verwacht wordt dat je op allerlei verschillende borden tegelijk schaakt naarmate je verder komt in je carrière. Bovendien word je nooit gevraagd van welke taken je echt energie van krijgt. Of wat er zou moeten gebeuren om daarvoor te zorgen.” Het gevolg: het aanmoedigen van bijvoorbeeld interdisciplinariteit, leidt in de praktijk vooral tot langere to-do-lijstjes en een hogere werkdruk. Met alle gevolgen van dien: vorig jaar waarschuwde de Federatie Nederlandse Vakbeweging (FNV) nog dat zeven van de tien medewerkers van Nederlandse universiteiten een zeer hoge werkdruk ervaart. Bij maar liefst zestig procent leidt dat tot fysieke en psychische klachten.

Wegcijferen

Opvallend is de mate waarin academici zichzelf wegcijferen voor hun werk. Bijna tachtig procent offert vrije avonden en weekenden op, blijkt uit het onderzoek, en de helft werkt door tijdens vakanties. Jezelf ziek melden? Bijna niemand durft het.

“Weer dat superhelden model,” zegt Cramer, “waarin je alles moet kunnen en je nooit mag falen.” Cramer moet denken aan een blogpost die ze ooit schreef over het imposter syndrome: de angst om ontmaskerd te worden als iemand die eigenlijk ongeschikt is, wat leidt tot een fanatieke hang naar perfectie. Op die blog kreeg Cramer een stortvloed aan reacties, zowel van mannen als van vrouwen. De herkenning was enorm.

Maar hoe verander je het superheldenmodel? Misschien begint een diverse werkomgeving bij de erkenning dat mensen zelf divers zijn, met alle ups en downs die daarbij horen. “Niemand kan alles even goed en niemand is altijd gelukkig en evenwichtig. Personaliseer daarom het systeem. Besteed meer aandacht aan voorkeuren en afkeuren van wetenschappers, aan de dingen die ze goed kunnen en de dingen die ze minder goed kunnen. Diversiteit betekent dat het oké is dat de ene wetenschapper op zijn best is als onderzoeker, een ander als docent, en weer een andere als manager. Niet meer alle boxjes hoeven afvinken zou al een enorme bevrijding zijn.”

Het is nog een lange weg om daar te komen. De gewonden die ontstaan door het superheldenmodel lap je niet met één pleister op. Maar met haar onderzoek voor de Jonge Akademie hoopt Cramer een substantiële bijdrage te leveren. “Het wordt echt tijd dat we de hele mens meenemen naar het werk.”Angélique Cramer (1979) is psycholoog en methodoloog en werkt bij de Tilburg School of Social and Behavioral Sciences. In 2013 promoveerde ze cum laude in de psychologische methodenleer en ze groeide in korte tijd uit tot expert op het gebied van netwerkmodellen en complexe dynamische systemen. Ze ontving een Veni-beurs en stuurt een succesvolle onderzoekslijn aan waarbij ze met haar team onder andere werkt aan betere methoden om netwerken te schatten voor individuele personen. Met haar column De Gereedschapskist in het maandblad De Psycholoog maakt Cramer methodologische en statistische vraagstukken toegankelijk voor een breder publiek. Via de Jonge Akademie wil ze de wetenschap diverser, en meer interdisciplinair maken, onder andere door het opzetten van projecten met als doel het verkennen van nieuwe manieren van werken.

_Advertentie.