Sander Bax vertrekt naar Leiden: ‘Ik wil wat aan de leescrisis doen’

Het afscheid van Sander Bax, hoogleraar Onderwijs en Cultuur, nadert. Na tweeëntwintig jaar in Tilburg te hebben gewerkt, maakt hij de overstap naar de Universiteit Leiden. Univers blikt samen met hem terug op zijn jaren in Tilburg.

Sander Bax kan zich zijn allereerste werkdag nog goed herinneren. ‘Het was eind augustus 2002 toen ik arriveerde bij de barakken (het inmiddels gesloopte Prismagebouw, red.). De barakken stonden waar nu de parkeerplaats is’, licht hij toe. ‘Het was de minst statige faculteit ooit kun je wel zeggen,’ lacht Bax.

Ondanks de weinig sfeervolle broedplaats was de sfeer onder de collega’s goed. ‘Ik werd de eerste dag door Hans van Driel (oud hoofddocent cultuurwetenschappen, red.) mee uit lunchen genomen en dat was geen uitzondering, dat deden we later nog veel vaker.’

Bax had altijd al de droom om te promoveren. Bij Tilburg University kon hij terecht om te promoveren op zijn proefschrift De taak van de schrijver, over het literaire debat in de jaren zeventig. Een proefschrift en een lijvig boek waar hij tot op de dag van vandaag trots op is.

Belangrijk om leraren op te leiden

Tijdens zijn promotietraject ging Bax ook al snel lesgeven en dat is volgens hem ‘het mooiste wat er is.’ Niet alleen het lesgeven beviel Bax goed, ook onderzoek doen lag hem na aan het hart. ‘Ik heb onderzoek altijd als feest ervaren,’ vertelt hij. Het is daarom dat hij de combinatie van onderwijs en onderzoek het beste vond.

Ondertussen pakte Bax ook andere taken op. Hij is opleidingsdirecteur geweest van cultuurwetenschappen tijdens de reorganisatie naar online culture, voorzitter van de faculteitsraad en vice-decaan onderwijs. In die laatste functie heeft Bax voor zijn gevoel zo ongeveer alle medewerkers van de universiteit leren kennen.

Het TiCeLS (Tilburg Center of the Learning Sciences) kan Bax ook op zijn conto schrijven. In dit departement zijn de lerarenopleidingen aan Tilburg University ondergebracht, en het legt een stevige basis voor het professionaliseren van docenten in de regio en het doen van onderwijsonderzoek.

‘Dat vind ik een mooie nalatenschap, omdat het wat mij betreft heel belangrijk is om leraren op te leiden,’ vertelt hij trots. Via TiCeLS kunnen studenten via een universitair traject hun eerstegraads of tweedegraads lerarenbevoegdheid halen.

In dialoog met studenten

De liefde en overtuiging van Bax voor zijn werk zijn voelbaar. Bax is een geliefd docent én collega. We vroegen hem hoe hij heeft geprobeerd studenten te inspireren en hun liefde voor literatuur te bevorderen. ‘Het overbrengen van de liefde voor de literatuur en het lezen is mijn allerbelangrijkste missie in het leven geworden, zeker nu we in een tijd leven waarin we te maken hebben met een zeer ernstige leescrisis.’

‘Soms komt er wel eens commentaar op het nut van het schoolvak Nederlands of de Nederlandse literatuurgeschiedenis, dat het bijvoorbeeld niet meer relevant is,’ licht hij toe. Daar is Bax het natuurlijk niet mee eens.

Bax vervolgt: ‘Ik wil mijn enthousiasme voor de Nederlandse literatuur overbrengen door allereerst zelf enthousiast en up-to-date te zijn.’ Zo heeft Bax een enorme boekenkast thuis en is lezen naast werk ook een hobby van hem. ‘Daarnaast wilde ik echt de gespreksruimte openen in de collegezaal.’ Bax is een groot voorstander van literatuurlessen benaderen door in dialoog te gaan met studenten over bijvoorbeeld tekstfragmenten.

‘En dat je studenten dan zó kunt inspireren om zelf ook docent te worden is echt bijzonder, het is een doorgeeffunctie,’ vertelt Bax trots. Deze continuïteit benadrukte Bax pas nog bij de presentatie van zijn nieuwe boek Schrijversmythen bij Uitgeverij Prometheus, door aan te geven hoezeer hij in zijn werk geïnspireerd is door zijn promotoren Jaap Goedegebuure en Odile Heynders, aan wie hij het eerste exemplaar van het boek uitreikte.

Schrijven tijdens vakanties

Na Schrijversmythen en zijn eerdere boeken De Mulisch Mythe (2015) en De literatuur draait door (2019), werkt Bax nu aan een biografie over de schrijver Bernlef. Boeken schreef hij meer dan hem lief was in de weekenden of in de vakanties. ‘Het was soms moeilijk om het schrijven met mijn andere taken te balanceren,’ vertelt Bax.

Als hij een week niet aan zijn boek schreef, voelde het soms alsof hij niets had gedaan. Terwijl Bax natuurlijk nog veel meer taken had. ‘Daar moest ik mee leren omgaan.’ Drie boeken en een hoop schrijfervaring verder gaat dat Bax inmiddels een stuk beter af.

Daarnaast heeft hij geleerd dat het goed is om jezelf af en toe de ruimte te gunnen om niet productief te zijn. Op die manier creëer je volgens hem vrije denkruimte om tot creatieve ideeën te komen.

In de voetsporen van Goedegebuure

Het enthousiasme van Bax over Tilburg University is uit alles af te leiden. Toch vertrekt hij naar de Universiteit Leiden. Waarom? ‘Ik mag daar een mooie leerstoel gaan bekleden, die in de Neerlandistiek historisch gezien altijd heel belangrijk is geweest. Bekende namen als Albert Verwey, Hans Gomperts, Ton Anbeek en Yra van Dijk hebben die leerstoel bekleed. En met deze verhuizing treed ik ook nog eens in de voetsporen van mijn promotor Jaap Goedegebuure. Dat is een enorme eer.’

Op de vraag hoe Bax zich voelt bij het naderende afscheid geeft hij snel antwoord: ‘Weemoedig.’ Hij kijkt hierbij dankbaar, maar ook ergens peinzend. Het valt hem zwaar. ‘Ik geniet enorm van de laatste Tilburgse maanden en weken.’

Wat gaat hij daarna doen, in Leiden? ‘Ik wil wat aan de leescrisis doen én ervoor zorgen dat iedereen weet hoe belangrijk de Neerlandistiek is, zodat niemand ooit nog kan zeggen: moeten we dat wel houden?’