Op zoek naar de Tilburgse studiebeurs miljoenen

Toen de studiebeurs veranderde in studievoorschot, beloofden de universiteiten flink te investeren in onderwijskwaliteit: ruim 200 miljoen. Hoe is dat geld in Tilburg University besteed? En is er wel echt iets extra’s uitgegeven? Univers zocht het uit.

Het is alsof je van je vriend een dure ketting cadeau krijgt voor je verjaardag. En een half jaar later krijg je van hem diezelfde ketting nog een keer. Hij heeft hem van je nachtkastje gehaald, er een nieuw papiertje om gedaan, en een briefje bijgestopt: ‘PS: deze ketting was ook voor Sinterklaas’. Dat is het beeld dat bij Univers opkomt, na onderzoek naar de extra investeringen van Tilburg University in onderwijs.Eerst: hoe zat het ook al weer, met dat extra geld vanwege de invoering van het studievoorschot? Doordat de studiebeurs geen gift meer is, bespaart de overheid geld. Dat geld gaat naar beter onderwijs op de hogescholen en universiteiten. Studeren is dan duurder, maar de kwaliteit is beter, zo is het idee. Maar: de universiteiten en hogescholen krijgen dat geld pas vanaf 2018. En studenten missen al sinds 2015 hun beurs. De huidige generatie zou dan duur studeren, zonder er iets voor terug te krijgen.

Niet eerlijk, vond de vereniging van universiteiten VSNU. “Studenten komen volgend jaar al voor aanzienlijke lastenverzwaringen te staan. Daar hoort direct meer kwaliteit tegenover te staan”, schreef de VSNU in mei 2014 aan minister Jet Bussemaker van onderwijs. De universiteiten boden aan de drie tussenliggende jaren te overbruggen met geld van de universiteiten zelf. Samen zouden ze in die periode ruim 200 miljoen investeren in onderwijs. De hogescholen deden een vergelijkbaar aanbod. Ze deden dat in ruil voor de belofte van minister Bussemaker dat het studiebeurs-geld vanaf 2018 echt naar de instellingen komt.

Stenen en kabels

Univers ging met twee vragen op pad. Hoeveel investeert Tilburg University in 2015, 2016 en 2017 extra in onderwijs vanwege het studievoorschot? En waar is dat geld aan besteed?

Tilburg University geeft in drie jaar tijd 48 miljoen uit, zo blijkt uit de tabel ‘voorinvesteringen in verband met studievoorschot’ die het College van Bestuur in december aan de Universiteitsraad presenteerde. Het grootste deel gaat naar gebouwen en ICT: ruim 30 miljoen. Het nieuwe Onderwijs en Zelfstudie Centrum (OZC) neemt daar met 24 miljoen de grootste hap uit. Het wordt een modern onderwijsgebouw met zelfstudieruimten, zalen voor het digitale tentamens en collegezalen. In totaal passen 2.500 studenten in het gebouw.

“Het gaat om een extra pot met geld, dat moet terug te vinden zijn in de begroting”

Investeringen in stenen en kabels, zijn dat wel investeringen in onderwijs? De studentenfractie Front stelde er in november 2014 kritische vragen over. “Fractie Front vraagt of de voorinvesteringen, voortkomend uit VSNU-afspraken (…) volledig zullen opgaan aan investeringen in het OZC. De fractie ziet liever directe investeringen in onderwijs (…). Het OZC zou immers, ook zonder deze afspraken, uit de reserves bekostigd worden”, zo staat in een verslag van de commissie financiën van de U-raad.

Maar volgens het College van Bestuur is de investering in het OZC ‘weldegelijk een investering in onderwijs, aangezien zonder een goede omgeving goed onderwijs niet mogelijk is’. Het bestuur stelt de studenten gerust: de voorinvestering gaat niet volledig op aan gebouwen en infrastructuur. Dat klopt: uiteindelijk wordt het 68 procent van het totaal.

Helemaal geen voorinvesteringen

Kleinere bedragen steekt de universiteit in allerlei projecten op de faculteiten die moeten leiden tot beter onderwijs en betere studieresultaten. Het gaat onder andere om ‘pilots verbeteren onderwijskwaliteit/Implementatie onderwijsprofiel’, ‘verbeteren onderwijskwaliteit’ en ‘overtreffen prestatieafspraken studiesucces’.

Wat dat precies voor de student betekent, wordt Univers niet duidelijk. De directeuren van de faculteiten economie, rechten, geesteswetenschappen en sociale wetenschappen geven ondanks herhaald verzoek geen concrete voorbeelden van projecten. Geesteswetenschappen, economie en theologie stellen in eerste instantie zelfs dat er nog helemaal geen voorinvesteringen zijn op hun faculteit.

waar-is-ons-geld-koffer-met-geldDe faculteiten verwijzen naar Folkert Kootstra, directeur Finance en Control van de universiteit. Een deel van de proeven is gericht op digitaal onderwijs en digitaal toetsen, zo blijkt uit een document dat hij Univers toestuurt. Ook gaat er geld naar kleinere groepen, meer contacturen en het opleiden van docenten.

Maar de details van de projecten kent Kootstra niet. Woordvoerder Tineke Bennema van het College van Bestuur komt uiteindelijk met drie concrete voorbeelden. De sociale faculteit steekt geld in kleinschalig onderwijs. Bij rechten wordt de bachelor rechtsgeleerdheid gemoderniseerd. En op de theologische faculteit loopt een project dat moet zorgen voor aandacht voor ‘vaardigheden’ in het onderwijs.

Uitbreiding van onderwijsaanbod

Vice-decaan Henk Schoot is projectleider. Hij reageert verrast dat Bennema zijn project een ‘voorinvestering studievoorschot’ noemt. “Hahaha, dat kan zo zijn, dat de universiteit dat zo ziet. Wij beschouwen het als onderdeel van de implementatie van het Tilburgs Onderwijsprofiel”, legt hij uit. Volgens Schoot gaat het om ‘21st century skills’, zoals schrijfvaardigheid en communicatieve vaardigheden. Meer kan hij er niet over zeggen. Het project is nog niet begonnen.

“Studenten hebben meer keuze”

Terug naar het lijstje. Veel geld gaat er naar nieuwe opleidingen: 9 ton gaat naar het nieuwe Data Science, 9 ton naar het University College, 8 ton naar de School of Public Governance.

Is uitbreiding van het opleidingsaanbod wel een verbetering van de onderwijskwaliteit? “Het is op het randje”, vindt voorzitter Jarmo Berkhout van de Landelijke Studentenvakbond. “Het is niet iets waar huidige studenten baat bij hebben, zoals bijvoorbeeld kleinere klassen.” De financiële man van onze universiteit is het daar niet mee eens. “Een uitbreiding van het aanbod is ook een verbetering van de kwaliteit. Studenten hebben meer keuze”, vindt Kootstra. Ook de studenten in de Universiteitsraad hebben geen bezwaar tegen deze investering.

Zichtbaar in de begroting

Waarover in de U-raad wel rumoer ontstond, was de 6 miljoen ‘voor handen aan het bord’ die de universiteit op het studievoorschot-lijstje heeft gezet: de grootste post na huisvesting. Het gaat om geld dat de universiteit bespaard heeft met BEST, de reorganisatie onder ondersteunend personeel. Dat BEST-geld zou de universiteit deels in onderwijs investeren, zo was begin 2014 al het plan – al voor de belofte van de VSNU. Volgens de studenten en medewerkers in de U-raad hoort het niet op het lijstje met voorinvesteringen thuis. BEST en het studievoorschot komen weliswaar allebei ten goede aan het onderwijs, maar het gaat om twee verschillende potjes, vinden de fracties. Die mag je niet zomaar bij elkaar optellen: het totaal aan voorinvesteringen zou dan te hoog lijken.

Het CvB komt de U-raad tegemoet door in de definitieve begroting twee totaalcijfers te geven: eentje met het BEST-geld en eentje zonder. Maar zelf kijkt de universiteit naar het bedrag inclusief BEST.

waar-is-ons-geld-open-kofferTijd om de VSNU te raadplegen. Wat betekent de belofte aan de minister en de studenten nu precies? Gaat het wel echt om nieuwe investeringen? “Ja, het gaat om een extra pot met geld”, stelt Bastiaan Verweij, hoofd woordvoering van universiteitenkoepel. “Dat komt bovenop wat de universiteiten al van plan waren, of hadden begroot. Dat moet zichtbaar zijn in de begroting.”

Er zijn drie varianten mogelijk, verduidelijkt hij. “Het kan gaan om compleet nieuwe plannen. Het kan ook zijn dat een universiteit zegt: ‘Wij zouden hierin al investeren, daar doen we nu nog extra geld bovenop’. Ook kan het zijn dat je investeringen naar voren haalt, en bijvoorbeeld twee jaar eerder doet.”

Alleen het ‘additionele geld’ telt mee, stelt Verweij. Op het meetellen van het BEST-geld, en op andere Tilburgse investeringen, wil hij niet reageren. “Het is aan de lokale medezeggenschap om een beoordeling te maken.”

Oude plannen

Geld uit het lijstje van de universiteit dat overduidelijk niet onder de criteria van de VSNU valt, is de post ‘inzet wetenschappelijk personeel voor onderwijs’. Ook hier gaat het om ‘handen aan het bord’, maar dit geld komt niet uit het reorganisatie-potje. De universiteit trok hiervoor 471.000 euro uit, zowel in 2015 als 2016. Maar in 2014, onder het oude leenstelsel, gaf de universiteit precies hetzelfde bedrag uit. In Universiteitsraadsstukken uit december 2013 is exact het bedrag van 471.000 euro al gepland voor drie jaar: 2014, 2015 en 2016.

Iets vergelijkbaars geldt voor de ‘pilots verbeteren onderwijskwaliteit’: ook die begonnen al in 2014. In februari dat jaar kondigde het CvB in de Universiteitsraad aan om tot en met 2017 jaarlijks drie pilots te starten.

En zelfs het plan voor het OZC, goed voor de helft van alle investeringen, stamt al van voor het studievoorschot. Het OZC is ook eerder gebouwd dan destijds het plan was: in een U-raadstuk uit januari 2014 is er sprake van oplevering eind 2016. De verwachting is nu dat het gebouw rond het einde van 2017 klaar is.

Folkert Kootstra wijst erop dat er in 2014 nog geen bedrag gereserveerd was voor het OZC. “Dit is natuurlijk een veel uitgebreider OZC geworden”, denkt hij. Hoeveel geld trekt de universiteit dan extra uit? “Dat weet ik niet.” Misschien is het plan dus niet uitgebreid? “Maar misschien ook wel, dat weet u niet”, reageert Kootstra.

Tilburg liep al voor

In Tilburg is na de belofte van de VSNU geen extra pot met geld vrijgemaakt uit de algemene middelen en verdeeld, legt Kootstra uit. Wel is er een ‘inventarisatie’ geweest van de investeringen die je onder de voorinvesteringen kunt scharen. Die staan op het lijstje dat de U-raad te zien kreeg. In 2015 is dat lijstje aangevuld met projecten die de faculteiten betalen uit hun reserves.

waar-is-ons-geld-koffer-met-geldEen ander deel (zo’n 4 miljoen) komt uit het potje voor het strategisch plan van de universiteit voor de periode 2014-2017. Onderwijsinnovatie is daarin een kernpunt. Dat geld is volgens Kootstra ‘modelmatig’ over de faculteiten verdeeld. Iedere faculteit krijgt een vaststaand deel, en moet daarna verantwoorden hoe dat geld wordt besteed

Het strategisch plan werd eind 2013 in de U-raad werd besproken, ruim voor de studievoorschot-belofte. “We liepen in Tilburg al wat voor”, zegt Kootstra. “Waarom zouden we die investeringen niet mee mogen tellen?” Kootstra stelt dat Tilburg veel meer uitgeeft dan je zou mogen verwachten op grond van studentenaantallen. 48 miljoen is bijna een kwart van de ruim 200 miljoen die de VSNU heeft toegezegd, terwijl Tilburg University maar 3,1 procent van het alle reguliere universitaire studenten opleidt.

Het roept de vraag op of deze investeringen zonder invoering van het studievoorschot ook gewoon gedaan zouden zijn. “Dat is niet zo een, twee, drie te zeggen”, zegt Kootstra. “Het onderwijs was sowieso een speerpunt in het strategisch plan. Los daarvan is er verder geïnvesteerd, zijn investeringen geïntensiveerd of verschoven in tijd.”

Student is de dupe

Welk deel van de 48 miljoen al gepland was, en welk deel nieuw is, kan Kootstra niet zeggen. “Wat wat is, is minder relevant. Het zijn allemaal investeringen in onderwijs, het leidt allemaal tot hetzelfde.” Dat volgens de VSNU alleen ‘additioneel geld’ meetelt is nieuw voor hem. “Die richtlijnen hebben wij niet gehad.”

De landelijke studentenvakbond LSVB reageert kritisch op de Tilburgse werkwijze. “Als dit klopt, dan houden ze zich niet aan de afspraak”, zegt Jarmo Berkhout. “Dit zou een grote fout zijn, waarvan de student de dupe is.”

‘We liepen in Tilburg al voor; waarom zou dat niet mee mogen tellen’

Maar de Tilburgse studentenfracties SAM en Front tonen zich vooral blij met het forse bedrag dat het college in onderwijs steekt, ook al weten ze nu niet hoeveel er echt ‘extra’ is. “Dat zo’n groot deel voorkomt uit het strategisch plan, daar was ik me nog niet van bewust”, reageert Bas Veldhuizen van SAM. Maar een probleem vindt hij dat niet. “Er is in ieder geval fors geïnvesteerd. Het is de vraag of het voor ons relevant is om tot op de cent te weten wat nieuw is.” Veldhuizen denkt ook dat er meer geld naar onderwijs is gegaan dan zonder het studievoorschot was gebeurd. “Door de toezegging van de VSNU was het voor het College van Bestuur intern makkelijker om geld voor onderwijs vrij te maken”, denkt hij.

Veldhuizen verwijst verder naar een onderzoek van de Algemene Rekenkamer, dat na dit jaar duidelijkheid moet geven over de besteding van het geld op alle universiteiten. “Het OZC, dat zou ik als Rekenkamer niet meetellen als investering in onderwijskwaliteit. Maar als studentenfractie zijn we hartstikke blij met dat gebouw. Waarom zouden we daar dan een punt van maken?” Front sluit zich bij SAM aan. Waar de VSNU de beoordeling bij de Universiteitsraden legt, vinden de studenten dit ‘meer een probleem tussen de VSNU en de universiteit’, zo zegt Frank van Leeuwen van Front.

Uit Univers #08, jaargang 54.

Verbeteren van onderwijs

Univers vroeg woordvoerder Bennema waarom de universiteit de U-raad niet een lijstje met alleen extra investeringen heeft gegeven. Zij kwam met een schriftelijke reactie (die volledig te lezen is op Universonline.nl): ‘De minister heeft op Tweede Kamervragen in 2015 geantwoord dat instellingen die bijvoorbeeld eerder al een financiële kwaliteitsimpuls hebben gegeven niet weer in staat zullen zijn om een grote impuls vrij te maken. De gemene deler is wel dat de investeringen gericht zijn op versterking van de kwaliteit. Het gaat om het intensiveren en versnellen van kwaliteitsplannen die aansluiten op het strategisch beleid van de individuele instellingen. Dat is precies wat Tilburg University gedaan heeft en doet. Er bestaat geen haarscherpe scheidslijn tussen de periode voor en na de totstandkoming van de bestuurlijke afspraak in 2014. (…) De inspanningen en de projecten die in dit verband relevant zijn (…) dragen zonder uitzondering bij aan het verbeteren van de onderwijskwaliteit ten behoeve van de huidige generatie studenten.’

De volledige reactie van het CvB lees je hier.

Bekijk meer recent nieuws

Schrijf je in voor onze nieuwsbrief

Blijf op de hoogte. Meld je aan voor de nieuwsbrief van Univers.