De grenzen van de rechtsstaat

‘Polarisatie is tegenwoordig een vies woord, maar wel de kern van een democratie. Een gezonde democratie vloeit voort uit een ideeënstrijd,’ schrijft Thomas Kaufmann. Maar kunnen politieke partijen tenminste wel binnen de grenzen van de rechtsstaat blijven?

‘Slechts vier partijen blijven binnen de grenzen van de rechtsstaat’, zo kopt NRC naar aanleiding van een onderzoek van de Nederlandse Orde van Advocaten (NoVA) naar verkiezingsprogramma’s. Vervolgens licht de krant uit dat ‘zelfs’ partijen als D66 en CDA niet volledig door de toetsing komen. Klaarblijkelijk lag het bij de tien andere partijen wel in de lijn der verwachting dat ze de rechtsstatelijke schifting niet zouden overleven.

In het café, bij de waterkoeler, voor de oliebollenkraam terwijl je met gevaar voor eigen leven je deegwaren beschermt tegen fladderend, hongerig geweld: overal gaat het nu over de verkiezingen. Dat is logisch. Daarbij wil het weleens voorkomen dat je gesprekspartner een andere plek inneemt op het politieke spectrum dan jijzelf. Ook dat is goed. Polarisatie is tegenwoordig een vies woord, maar in wezen wel de kern van een democratie. Een gezonde democratie vloeit voort uit een ideeënstrijd.

Daarbij zijn wel spelregels nodig. Volt besloot twee weken geleden niet aan te treden voor een inhoudelijk debat met de FVD over het klimaat, omdat FVD in het verleden structureel ontkend heeft dat er überhaupt een klimaatcrisis zou zijn. Een gezond debat kan niet bestaan als twee partijen niet binnen hetzelfde paradigma redeneren. Een debat tussen Volt en FVD zou niet bestaan uit een botsing van twee ideeën binnen een werkelijkheid, maar uit een botsing tussen werkelijkheden an sich.

Die democratisering van de waarheid werpt sowieso al zijn schaduw over de huidige politiek. Live ‘factchecken’ blijkt lastig. Bovendien zijn die factchecks niet terug te vinden in de ‘snippets’ die uiteindelijk de sociale media bereiken, waar velen toch al in de echokamers van hun eigen bubbel zitten.

Des te belangrijker zijn kaders, met misschien wel als allerbelangrijkste het kader van de rechtsstaat. Partijleiders die verongelijkt reageren en de bevindingen van de NoVA, dat partijen de grenzen van de rechtsstaat overschrijden, afdoen als een mening? Hen zou ik willen vragen om nog eens goed te kijken naar het percentage Nederlanders dat aangeeft geen vertrouwen meer te hebben in de politiek. En dat te vergelijken met de cijfers over het vertrouwen in de rechtsstaat.

In een aflevering van het Filosofisch Kwintet van afgelopen jaar wordt als een van de verklaringen voor het (onverminderde) vertrouwen in de rechtsstaat aangehaald dat rechters hun ambt anoniem kunnen bekleden en daarmee ‘gezichtsloos’ blijven.

Ik kan me voorstellen dat dat ook politiek een verademing zou zijn.

_Advertentie.